«Μου χρειάζεται πριν απ’ το θάνατό μου μια ύστατη γνώση,

η γνώση του θανάτου μου, για να μπορέσω να πεθάνω.»

(Γ. Ρίτσος)

“Mors ultima ratio” ή αλλιώς “ο θάνατος έχει τον τελευταίο λόγο.” Επέλεξα αυτό το λατινικό απόφθεγμα ως τίτλο για το παρόν μου άρθρο, καθώς θα ήθελα να αναλύσω το “βαρύ” μα καθημερινό θέμα αλλά και τη σημασία του θανάτου. Τι είναι αυτό που μας κάνει να φοβόμαστε το θάνατο; Τι είναι αυτό που μας κάνει να αποφεύγουμε να αναλύσουμε τον όρο “θάνατος”; Είναι μήπως όλα αυτά έμφυτα στοιχεία του ανθρώπου και απλώς ισχυροποιούν το ανθρώπινο στοιχείο μας, ή μήπως μεγαλώνουμε με λάθος αντιλήψεις;

Θα ήθελα να ξεκινήσω αναλύοντας τον όρο “θάνατος”, δίνοντας μια όσο το δυνατόν καλύτερη ερμηνεία για αυτόν. Με μια απλή και πολύ γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο θα έβρισκε κανείς πληθώρα ερμηνειών για τη λέξη αυτή. “Θάνατος είναι το αντίθετο της ζωής, δηλαδή η οριστική παύση όλων των βιολογικών λειτουργιών που υποστηρίζουν τη διαβίωση ενός οργανισμού.” Με άλλα λόγια, σύμφωνα με το αγαπητό μας διαδίκτυο, ο θάνατος είναι το συνώνυμο της φθοράς και, κατ’ επέκτασιν, το αντώνυμο της υπόστασης, του “ζῆν” και του “ὑπάρχειν”. Επιπλέον, υπάρχει και μια άλλη ερμηνεία που διατυπώνει πως ο θάνατος είναι το συνώνυμο του χρόνου. Γιατί, όμως; Προφανώς επειδή ο χρόνος με τη σειρά του είναι το συνώνυμο της φθοράς, κυρίως της υλικής, και του γήρατος. Κάθε, δηλαδή, ον που υπάρχει, από τη στιγμή που θα πρωτουπάρξει, θα δεχθεί επάνω του την επίδραση της δύναμης του χρόνου, μιας δύναμης που είναι ακαθόριστη και μιας δύναμης που συνεχώς “κυλάει” με τον ίδιο πάντα ρυθμό και μονάχα προς μια κατεύθυνση, από το παρόν προς το μέλλον, έχοντας ήδη πλέξει το υφαντό του παρελθόντος. Τελευταίο μα εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός πως το μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων θα εξέφραζαν την άποψη πως ο θάνατος είναι και συνώνυμο της απώλειας και, με τη σειρά του, του πένθους και του θρήνου. Ασφαλώς, ο θάνατος -και η απώλεια- είναι από τα πιο έντονα φορτισμένα γεγονότα στη ζωή ενός ανθρώπου. Από τη μέρα που βλέπουμε το φως του ηλίου γνωρίζουμε ότι κάποια μέρα θα σταματήσουμε να το βλέπουμε, όχι μόνο εμείς, αλλά και όλα ανεξαιρέτως τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Η γνώση, όμως, αυτή ποτέ δεν μας προετοιμάζει για το θάνατο.

Είναι μήπως αυτή η φοβία απέναντι στο θάνατο -και οι λόγοι της φοβίας- αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης μας ή είμαστε μεγαλωμένοι με λανθασμένες αντιλήψεις; Θα έλεγε κανείς πως, δεδομένου ότι όλοι θα πεθάνουμε κάποια στιγμή, το άγχος που τρέφουμε για το θάνατο είναι ένα φυσιολογικό μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας και φύσης. Όπως ήδη έχει αναφερθεί, για πολλούς από εμάς, η σκέψη για τον θάνατο μπορεί να προκαλέσει φόβους χωρισμού, απώλειας, πόνου και άγχους, καθώς δε θέλουμε να αφήσουμε πίσω μας ή να χάσουμε αυτούς που αγαπάμε. Αυτός ο φόβος έχει τη δύναμη να παρακινήσει μια καλή ζωή. Μας ενθαρρύνει να δείχνουμε την αγάπη μας σε αυτούς που αγαπάμε, να δημιουργούμε διαρκείς αναμνήσεις, να κυνηγάμε τις ελπίδες και τα όνειρά μας και να επιτυγχάνουμε τους στόχους μας. Επομένως, η φοβία απέναντι στο θάνατο είναι ένα συναίσθημα, και τα συναισθήματα είναι ένα ισχυρό και αναπόσπαστο κομμάτι του “ζῆν”. Τα συναισθήματα αποτελούσαν ανέκαθεν ένα σύστημα άμεσης υπόδειξης και μας ειδοποιούν για καταστάσεις ώστε να πράξουμε αναλόγως.

Επιλογικά, θα έλεγε κανείς πως ο θάνατος είναι ένα αναμενόμενο γεγονός στον κύκλο ζωής του κάθε ανθρώπου, όμως ο τρόπος του θανάτου, η σχέση που είχαμε με το πρόσωπο που φεύγει, καθώς και οι δικές μας αντιλήψεις και προκαταλήψεις σχετικά με το θάνατο, μας κάνουν να φοβόμαστε και να θεωρούμε “ταμπού” το συγκεκριμένο θέμα. Παρόλα αυτά, δεν παύει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης και, όπως διατύπωσε ο Μάρκος Αυρήλιος αρκετά χρόνια πίσω, πρέπει να αντιμετωπίζουμε το θάνατο με ευαρέσκεια καθώς είναι ένα από τα πράγματα που θέλει η φύση.

Θανάσης Μουλιός