Απόκρυφα Κείμενα

Τα Απόκρυφα μιμούνται τα φιλολογικά είδη της Καινής Διαθήκης: Ευαγγέλια, Πράξεις, Επιστολές και Αποκαλύψεις.

Απόκρυφα χριστιανικά ή της Καινής Διαθήκης
Με την χρήση «Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα», ή αλλιώς «Απόκρυφα της Καινής Διαθήκης», νοούνται τα ποικίλα ανώνυμα ή ψευδεπίγραφα τόσο χριστιανικά, όσο και ιουδαϊκά κείμενα, γραμμένα από τον 2^ο αιώνα μ.Χ. και εξής, που δεν συμπεριλαμβάνονται, όμως, στον «κανόνα» της Καινής Διαθήκης, αλλά αναγιγνώσκονται ή απορρίπτονται από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, δίχως να τους δίδεται ιδιαίτερη αξιολογική σημασία.

Στην πάροδο των αιώνων, έφεραν διαφορετικής αντιμετώπισης, άλλοτε καταδικάστηκαν από την Εκκλησία, άλλοτε τροφοδότησαν τη λαϊκή ευσέβεια ή ενέπνευσαν τα έργα τέχνης, τη λατρεία, την ηθική οικοδομή και την απολογητική διάθεση.

Ερμηνεία
Ο όρος «απόκρυφος» σημαίνει αρχικά αυτό που είναι κρυμμένο και φυλαγμένο προσεκτικά. Οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς, βέβαια, χρησιμοποιούσαν τον ίδιο όρο με αρνητική έννοια, για να δηλώσουν βιβλία αμφίβολης προελεύσεως και αξίας, και μάλιστα σε -πολλές περιπτώσεις- αιρετικά, και κατονομάζονται σε δια σωζόμενες λίστες.

Αίτια παραγωγής της
Με τη δεύτερη αυτή έννοια επικράτησε ο όρος «απόκρυφα» στην εκκλησιαστική και θεολογική γλώσσα. Τα αίτια που οδήγησαν στην παραγωγή αυτής της απόκρυφης φιλολογίας είναι τα ακόλουθα:

• Για απολογητικούς σκοπούς: η ευσεβής φαντασία ορισμένων άγνωστων συγγραφέων καλύπτει τα «κενά» της με περιγραφές, στην πραγματικότητα, όμως, κατόρθωσαν να προσδώσουν μυθικές διαστάσεις σε πρόσωπα και γεγονότα. Τα έργα αυτά τα απέδωσαν σε σημαίνοντα πρόσωπα της εκκλησίας, ώστε να προσδοθεί κύρος.
• Δευτερεύοντα ή ανώνυμα πρόσωπα της Αγίας Γραφής αναφέρονται με συγκεκριμένο όνομα στα Απόκρυφα και γίνονται πρωταγωνιστές ή διαδραματίζουν ένα πιο σημαντικό ρόλο σε αυτά.
• Παρουσιάζονται μυθώδεις και φανταστικές διηγήσεις για περιόδους της ζωής του Ιησού, για τις οποίες δεν υπάρχουν πληροφορίες στα ευαγγέλια.

Αιρετική θέση
Η απόκρυφη φιλολογία έγινε αμέσως όχημα και μέσο για τη διάδοση αιρετικών διδασκαλιών. Διαστρεβλώνεται, δηλαδή, το νόημα και η ουσία της αποκλίνοντας από το αληθές λεχθέν. Οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς κάνουν λόγο για απόκρυφες γραφές που διατείνονται ότι κατέχουν οι διάφορες ομάδες αιρετικών.

Χειρόγραφη παράδοση
Διαθέτοντας -τα απόκρυφα κείμενα- μια πολύπλοκη ιστορία, είτε διότι όντα αιρετικά υπέστησαν επεξεργασία από Ορθόδοξο χέρι, είτε διότι άλλα, αντιστρόφως, αρχικά Ορθόδοξα, έτυχαν επεξεργασία από αιρετικούς, που προσέθεσαν δικές τους διδασκαλίες.

Αναλόγως την ίδια πορεία μέλει να έχει και η ιστορία της χειρόγραφης παράδοσής τους. Αρκετά σώζονται στην ελληνική πρωτότυπη γλώσσα τους, καθώς και σε αρχαίες μεταφράσεις, όπως λατινικές, κοπτικές, συριακές, αιθιοπικές και αρμενικές.

Βυζαντινή τέχνη
Η βυζαντινή τέχνη έχει σκηνές που η προέλευσή τους βρίσκεται στα Απόκρυφα. Τα ποικίλα ψηφιδωτά, λόγου χάρη, είναι εμπνευσμένα και περιέχουν σκηνές από την Καινή Διαθήκη, τα οποία ενσωματώνουν, βέβαια, πρωτοχριστιανικές παραδόσεις.

Αν και τα Απόκρυφα κείμενα δεν κομίζουν ουσιαστικά κανένα νέο στοιχείο στην χριστιανική πίστη, και ως προς τα συγκρινόμενα Βιβλικά, υπολείπονται από πλευρά θεολογικής εμβάθυνσης στην ιστορία της Θείας Οικονομίας, ιστορικών στοιχείων, πνευματικού πλούτου και ηθικού βάθους.

Παραδοξότητα
Ανατρέπεται η αδαής άποψη ότι τα συμπεριλαμβάνουν συγκλονιστικά στοιχεία που δήθεν κλονίζουν την πίστη της Εκκλησίας. Σήμερα τα κείμενα αυτά εκδίδονται, μεταφράζονται και μελετούνται τόσο διεθνώς, όσο και σε ελληνικές γεωγραφικές εκτάσεις. Η μελέτη δείχνει εκτός των άλλων και τη διαφορά επιπέδου ανάμεσα σε ευαγγελικό αισιόδοξο μήνυμα ελπίδας και σε απόκρυφο μυθικό εντυπωσιασμό.

Οι εν λόγω διηγήσεις έθρεψαν πολλές γενιές χριστιανών κατά τη διάρκεια της ιστορίας, δεν βρέθηκαν ποτέ, ωστόσο, στο κέντρο της εκκλησιαστικής ζωής, αλλά ζούσαν και ως προσφιλή λαϊκά αναγνώσματα, και επιδρώντας στην περιφέρεια.

Αικατερίνη Συμφέρη
Θεολόγος-Εκπαιδευτικός