Υποκειμενική κουλτούρα

Η συμμετοχή σε μία κουλτούρα αφορά την εξοικείωση με μια σύνθετη γκάμα «άγραφων κανόνων» για το τον τρόπο που οι άνθρωποι «πρέπει» να σκέφτονται, να αισθάνονται και να πράττουν σε ποικίλες καταστάσεις. Αρχικά, οι κανόνες αναλύονται με όρους αφηρημένων εννοιών, και στη συνέχεια με τη βιωμένη πραγματικότητα, μια «συναισθηματική δομή» η οποία διαφέρει σε κάθε κουλτούρα. Άλλωστε, κουλτούρα είναι ένα σύστημα κοινών αξιών, πιστεύω, σημασιών που καθορίζουν κανόνες οι οποίοι προσδιορίζουν ισχυρώς τις αποφάσεις και τις συμπεριφορές των ατόμων και των ομάδων.

Ειδικότερα, κανείς νιώθει διαφορετικά όταν στέκεται στους δρόμους άλλων πόλεων, χωρών ή και ηπείρων. Η Βάσω και ο Γιώργος Βασιλείου είναι ψυχοθεραπευτές που έχουν εργαστεί στις ΗΠΑ, αλλά και στη γενέτειρά τους, την Ελλάδα, και έχουν αναλύσει αυτό που αποκαλούν «υποκειμενική κουλτούρα». Υποστηρίζουν ότι, αν και ένας θεραπευτής μπορεί κάλλιστα να είναι ικανός να μιλήσει την ίδια γλώσσα με τους πελάτες του, είναι πολύ δυσκολότερο για κάποιον που δεν μοιράζεται την ίδια υποκειμενική κουλτούρα να εκτιμήσει το νόημα ή τον αντίκτυπο των λέξεων που χρησιμοποιεί ο πελάτης.

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα που αναφέρουν είναι αυτό μιας έμπειρης και ειδικευμένης εκπαιδεύτριας ψυχοδράματος που έδωσε κάποια σεμινάρια στην Αθήνα στη δεκαετία του ’70. Εν προκειμένω, ζήτησε κάποια να αναλάβει να παραστήσει μια «45χρονη γυναίκα, κομψά ντυμένη, ήδη χωρισμένη δύο φορές, και έτοιμη να ξαναπαντρευτεί, που φέρνει στο σύμβουλο την 25χρονη, παχύσαρκη, ατημέλητη, πνευματικά καθυστερημένη και προφανώς ψυχικά διαταραγμένη κόρη της». Όταν καμία δεν προσφέρθηκε να παραστήσει αυτή τη μητέρα, η ψυχοδραματίστρια σκέφτηκε ότι πολύ απλά το ακροατήριο της ντρεπόταν.

Τελικά, ένας από τους παριστάμενους εξήγησε ότι δεν μπορούσαν να παραστήσουν αυτόν το ρόλο επειδή δεν γνώριζαν κάποια τέτοια ελληνίδα μητέρα και πρότεινε να υποδυθεί ο ίδιος το ρόλο του αδελφού της γυναίκας, ενός έλληνα 50άρη άντρα, και να της δείξει τι θα συνέβαινε στην υποθετική περίπτωση που μια τέτοια μητέρα όντως υπήρχε, εφόσον βέβαια η ίδια ήταν διατεθειμένη να παίξει το ρόλο αυτό. Η επισκέπτρια, ανυποψίαστη ακόμη, δέχθηκε.

Στην συνέχεια, λίγο έπειτα, αναγκάστηκε να διακόψει την παράσταση, ωχρή και συντετριμμένη από τη σφοδρή αντιπαράθεση που είχε ακολουθήσει. Ένας ανελέητος αδελφός της είχε βάλει τις φωνές ότι δεν είχε έρθει για να σκοτώσει «ένα τέτοιο πλάσμα», αλλά για να τις ξεκαθαρίσει να αφήσει ήσυχη την κόρη της, αυτό το «δύσμοιρο, αθώο θύμα της». Η ψυχοδραματίστρια προφανώς απελπισμένη, στράφηκε προς την ομάδα, που την αποτελούσαν κυρίως νεαρές κοπέλες και τους απευθύνθηκε σοκαρισμένα πως δεν είχε φανταστεί τέτοια αντιμετώπιση και αντίδραση.

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός & Προπτυχιακή Ιταλικής Φιλολογίας ΑΠΘ