«Όταν οι δρόμοι χωρίζουν: Το ψυχολογικό αποτύπωμα του διαζυγίου»

Το διαζύγιο αποτελεί μία από τις πιο στρεσογόνες και συναισθηματικά φορτισμένες εμπειρίες στη ζωή ενός ανθρώπου. Πέρα από τη νομική και πρακτική του διάσταση, αγγίζει βαθιά την ψυχολογία τόσο των πρώην συντρόφων όσο και των παιδιών ή του ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος. Στη σημερινή μας συνέντευξη φιλοξενούμε την ψυχολόγο Ιωάννα Κόπτση, με σκοπό να φωτίσουμε τις ψυχικές προκλήσεις που συνοδεύουν το διαζύγιο, αλλά και να αναζητήσουμε τρόπους αντιμετώπισης του τραύματος που μπορεί να αφήσει πίσω του. Μέσα από την επιστημονική της ματιά θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα πώς μπορούμε να στηρίξουμε τον εαυτό μας ή τους κοντινούς μας ανθρώπους σε αυτή τη δύσκολη μετάβαση.

Ποιοι είναι οι πιο συχνοί ψυχολογικοί παράγοντες που οδηγούν ένα ζευγάρι
στο διαζύγιο;

Τα αίτια διαζυγίων είναι τόσα όσες κι οι προσωπικές ιστορίες του καθενός. Είναι αντίστοιχα με τους λόγους που επιλέξαμε να δημιουργήσουμε μια σχέση, ευθύς εξ αρχής. Επομένως, τόσο η δημιουργία όσο και η ρήξη μιας σχέσης είναι υποκειμενική υπόθεση, ακριβώς επειδή δεν είναι ούτε τυχαία, ούτε «αθώα» η συγκεκριμένη επιλογή. Ωστόσο, «όσο κι αν κανείς προσέχει, όσο κι αν το κυνηγά», που λέει και το τραγούδι, δεν ελέγχονται ούτε αποφεύγονται έστω και μερικά ρήγματα. Χωρίς βέβαια αυτά απαραίτητα να οδηγούν σε ολική ρήξη. Αντιθέτως, μπορούν να λειτουργήσουν ως ευκαιρίες προσωπικής και κοινής αναβάθμισης κι ωρίμανσης. Είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε πως η διατήρηση ενός γάμου δεν δηλώνει απαραίτητα επιτυχία, όταν το αλισβερίσι παραμένει σαθρό.
Στην παρούσα φάση, αν συνοψίζαμε και γενικεύαμε μερικούς παράγοντες που οδηγούν στο διαζύγιο, θα παρατηρούσαμε την αδυναμία διαχείρισης των προσωπικών θεμάτων του καθενός και την αποφυγή ανάληψης ευθύνης να οδηγούν σε απομάκρυνση, κακή επικοινωνία, απουσία μοιράσματος σκέψεων και συναισθημάτων, σεξουαλική αποσύνδεση, εξωσυζυγικές σχέσεις, παρεμβατικότητα
τρίτων προσώπων (συγγενείς, φίλοι). Επίσης, σημαντικές αιτίες είναι η αμφίδρομη αδυναμία διαχείρισης των προγενέστερων κι αναπόφευκτων μικρότερων ρήξεων στη σχέση που συχνά προκύπτουν από διαφορετικές προτεραιότητες, στόχους και τρόπο ζωής, από ασυμβατότητα, από παρορμητική επιλογή συντρόφου, από αποξένωση που προέκυψε στην πορεία της σχέσης για παράδειγμα λόγω διαφορετικής προσωπικής εξέλιξης. Οι συγκρούσεις γύρω από το οικονομικό αλισβερίσι, οι διαφωνίες στην οικονομική διαχείριση και η οικονομική πίεση παρατηρούνται ως κοινές αιτίες φθοράς. Συχνός επίσης παράγοντας καθημερινών συγκρούσεων και ρήξεων εμπιστοσύνης είναι οι εθισμοί, οι οποίοι συνυπάρχουν με ανειλικρίνεια και ανευθυνότητα. Σταθερά και πλέον ανοιχτά επικοινωνείται η κακοποίηση σε οποιαδήποτε μορφή της (συναισθηματική, σωματική, σεξουαλική, παραμέληση) που ανέκαθεν οδηγούσε τα ζευγάρια σε αγεφύρωτες ρήξεις. Τα τελευταία χρόνια η
συζήτηση γύρω από την κακοποίηση και το ψυχικό τραύμα έχει ανοίξει τον δρόμο της απεμπλοκής πιο εύκολα.

Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να διαχειριστεί τα συναισθήματα θλίψης, θυμού ή
ενοχής μετά από ένα διαζύγιο;

Το διαζύγιο δεν είναι μια στιγμή, δηλαδή η στιγμή της υλοποίησής του. Είναι μια αλληλουχία γεγονότων, συναισθημάτων, σκέψεων, βιωμάτων, προσδοκιών που συμβαίνουν τόσο πριν όσο μετά το γεγονός αυτό καθαυτό. Είναι μια διαδικασία που αλλάζει σταδιακά και ριζικά. Είναι μια απώλεια που είτε μέσα είτε έξω από τον γάμο, αργά ή γρήγορα, βιώνεται ως πένθος. Συνεπώς, τα συναισθήματα θλίψης, θυμού και ενοχής είναι μέρος αυτής της διαδικασίας. Η πραγματική εξέλιξη θα προκαλέσει θλίψη ως απάντηση στα όνειρα και στις προσδοκίες του καθενός και στην ιδέα ενός
«επιτυχημένου» γάμου. Άλλο στάδιο αυτής της διαδικασίας είναι η άρνηση της παραδοχής του τέλους της σχέσης, ο θυμός για αυτά που έχουν συμβεί παρόλες τις πιθανές ευκαιρίες αποκατάστασης και τις διαπραγματεύσεις. Σε αυτό το συναισθηματικό καρδιογράφημα συνυπάρχουν κι η ανακούφιση της αποδέσμευσης με τον ενθουσιασμό για το μέλλον. Όλα τα συναισθηματικά στάδια του πένθους της
απώλειας της σχέσης συνδέονται άρρηκτα με τις προσωπικότητες των εμπλεκόμενων. Διότι, το διαζύγιο θεωρείται ψυχοπιεστικό γεγονός, επομένως τόσο η βίωσή του όσο και η διαχείρισή του φέρνουν στην επιφάνεια τους συνήθεις τρόπους αντιμετώπισης των κρίσεων. Συνεπώς, η αναγνώριση και έπειτα η διαχείριση όλων αυτών των συναισθηματικών σταδίων είναι θεμελιώδη και ουσιαστικά, προϋποθέτοντας ωστόσο ότι υπάρχει εξοικείωση με αυτήν τη διαδικασία. Η ψυχοθεραπεία σε αυτό το στάδιο μπορεί να βοηθήσει αρκετά. Γενικότερα, η λεκτικοποίηση των συναισθημάτων και των σκέψεων βοηθά. Ανοίγει ταυτόχρονα χώρος για εποικοδομητικό εσωτερικό διάλογο, για αυτοφροντίδα, ενδυνάμωση, εξατομίκευση και νέες εμπειρίες ζωής.

Τι συμβουλές θα δίνατε σε κάποιον που δυσκολεύεται να προχωρήσει μετά
από έναν χωρισμό;

Η διαδικασία της αποεπένδυσης κάποιες φορές ξεκινάει πριν την οριστική λήξη του γάμου, άλλες πάλι μετά. Ως αποεπένδυση ορίζεται η απομάκρυνση της ψυχικής ενέργειας από ένα άτομο ή μία συνθήκη, δηλαδή η διακοπή της επένδυσης. Επομένως, ένα αρχικό και βασικό στάδιο στη διαχείριση της δυσκολίας είναι η μείωση της συναισθηματικής εμπλοκής του από τη σχέση. Πιο συγκεκριμένα, θα
μπορούσε ο εμπλεκόμενος να ξεκινήσει μια ψυχική «αποτοξίνωση» απομακρύνοντας φωτογραφίες, αντικείμενα, μηνύματα και αλλάζοντας κοινές συνήθειες, χωρίς ωστόσο πίεση για άμεση ίαση από το πένθος και εξιδανίκευση της νέας ζωής ή της προηγούμενης σχέσης. Αρκετά σημαντικό στάδιο επίσης είναι η ρεαλιστική ανάληψη ευθύνης που εξ ορισμού μοιράζεται και στους δυο, καθώς επίσης φοβίες μοναξιάς. Όλα αυτά τα στάδια χρειάζονται χρόνο για να μεταβολιστούν, αλλά όπως κι όλα τα πένθη είναι σημαντικό να κάνουν τον κύκλο τους γιατί διαφορετικά προκαλούν σοβαρές επιπλοκές στη μετέπειτα ζωή.

Υπάρχουν θετικές πτυχές στο διαζύγιο;

Αλίμονο αν η ζωή μας προσδιορίζονταν μόνο από τις απώλειές μας. Η ίδια η φύση καθημερινά μας μυεί στο φυσιολογικό τέμπο της αρχής και του τέλους, της αρχής και του τέλους ατέρμονα. Όσο κι αν το τέλος συχνά συνοδεύεται με πόνο, η ροή των πραγμάτων φέρνει αναπόφευκτα την αρχή που συχνά συνοδεύεται από την αναγέννηση και την εξέλιξη. Αφού κλείσει η πληγή του πένθους, σταδιακά επέρχεται η ανακούφιση και η ψυχική ηρεμία. Το διαζύγιο μπορεί να αποβεί μια καλή ευκαιρία επαναπροσδιορισμού, προσωπικής εξέλιξης, ωρίμανσης, ενδυνάμωσης, εξατομίκευσης και νέων εμπειριών. Αρκεί να υπάρχει πρόθεση.

Μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη;

Αδιαμφισβήτητα μπορεί να αποτελέσει ουσιαστική ευκαιρία. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναγνωριστούν οι γνήσιες και ουσιαστικές προσπάθειες που κάνουν πλέον πολλά ζευγάρια, τόσο ατομικά όσο και κοινά, προκειμένου να βρουν ισορροπία και γαλήνη στη σχέση τους, είτε προχωρήσουν μαζί είτε χωριστά. Είναι σημαντικές πρωτοβουλίες που αλυσιδωτά επηρεάζουν και τις επόμενες γενιές, από το ατομικό στο συλλογικό. Υπάρχουν πλέον αρκετοί άνθρωποι που «αναβαθμίζουν» τα προικιά που έλαβαν, τα απομεινάρια δυσλειτουργικών γάμων των προηγούμενων
γενεών που επηρεάζουν τους τωρινούς ενήλικες έμμεσα και άμεσα. Αν φυσικά το
ζητούμενο είναι η εξέλιξη, τόσο ατομικά όσο και κοινά. Μέσα από τα ερείπια μιας σχέσης μπορεί να ενισχυθεί η αυτοπαρατήρηση και να προκληθεί αυτογνωσία. Οι δυο τους μπορούν να οδηγήσουν στην ψυχική ωρίμανση, στην οριοθέτηση, στην εξατομίκευση και στον επαναπροσδιορισμό. Όλα
αυτά μαζί θα φέρουν στην επιφάνεια δυσλειτουργικά μοτίβα, περιοριστικές πεποιθήσεις, υποσυνείδητα βιώματα και θα φωτίσουν την προσωπική ιστορία του καθενός. Κατ΄επέκταση θα δώσουν απαντήσεις και περισσότερες πιθανότητες αναζήτησης ενός συντρόφου-συνοδοιπόρου παρά ενός συντρόφου-προσδοκία κάλυψης των προσωπικών ελλειμμάτων ή αλλιώς συντρόφου-γονέα.

Πώς επηρεάζει το διαζύγιο τα παιδιά, και ποιοι είναι οι καλύτεροι τρόποι για
να τα στηρίξουν οι γονείς;

Ας τολμήσουμε να παραδεχτούμε ότι τα παιδιά συνήθως τοποθετούνται ως ασπίδες από τους γονείς προκειμένου οι δεύτεροι να αποφύγουν προσωπικά τους θέματα. Όλοι οι προαναφερθέντες ψυχολογικοί παράγοντες που οδηγούν ένα ζευγάρι στο διαζύγιο προϋπάρχουν στο ζευγάρι. Αδιαμφισβήτητα ο ερχομός ενός παιδιού και η γονεϊκότητα τους ενισχύει, φέρνοντάς τους στην επιφάνεια. Ωστόσο, η ίδια η γονεϊκότητα φέρνει στην επιφάνεια και φαντάσματα του παρελθόντος του
καθενός, γεγονός που επηρεάζει άμεσα τις σχέσεις. Τα παιδιά δεν επηρεάζονται τόσο από το διαζύγιο αυτό καθ’ αυτό όσο από τον εμφύλιο που ξεκινά μετά το τέλος του γάμου. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε τι θα μας επικοινωνούσαν, αν τους δίναμε τον λόγο:

Εσείς χωρίζετε! Εγώ τι φταίω;

Ο εμφύλιος ωστόσο δεν συμβαίνει μόνο όταν το ζευγάρι χωρίζει. Υπάρχουν πολλοί γονείς που συντηρούν δυσλειτουργικές σχέσεις και δεν τους περνά καν από το μυαλό η πιθανότητα διαζυγίου.

Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τους καβγάδες:

Καβγαδίσαμε μπροστά στο παιδί

Επομένως, η διαχείριση της σχέσης ή/και του διαζυγίου είναι το ζητούμενο και η συναισθηματική ασφάλεια, ο σεβασμός, η συνέχεια, η σταθερότητα κι η ειλικρίνεια αναλογικά με την ηλικία είναι δομικά στοιχεία.

Παρακάτω ακολουθεί ένας οδηγός διαχείρισης διαζυγίου με παιδιά:

Οδηγός διαχείρισης διαζυγίου για γονείς με παιδιά από 0 έως 3 ετών.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε πως στα πλαίσια ενός «καλού» διαζυγίου η ειλικρίνεια ανάλογα με την ηλικία παίζει σημαντικό ρόλο, η λήξη του εμφυλίου είναι σημαντική προϋπόθεση, όπως και η αδιαμφισβήτητη αγάπη, η παρουσία, η προβλεψιμότητα και η σταθερότητα στη συνέχεια της ζωής του παιδιού. Επιτρέπουμε τη συναισθηματική έκφραση, ενισχύουμε την ενσυναίσθηση, την ηρεμία και τον αυτοσεβασμό, έχοντας στο νου μας για πτώση των επιδόσεων, απομόνωση, παθητικοεπιθετικότητα, παρορμητισμό, υπερβολική προσκόλληση, αύξηση της έκθεσης στις οθόνες, ανασφάλεια στις σχέσεις, φόβο εγκατάλειψης ή δέσμευσης, αυξημένο άγχος, δυσκολία διατήρησης σταθερών σχέσεων, αυτό-
ενοχοποίησης, φόβο αγνώστου και έντονη θλίψη. Σε αυτές τις περιπτώσεις η βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας είναι αρκετά σημαντική.

Ιωάννα Κόπτση, PhDc HCPC IARPP
Ψυχολόγος HCPC |
Κλινική Ψυχοθεραπεύτρια |
Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ |
Αρθρογράφος Ψυχολογίας

Μιχάλης Ιωαννίδης