Η Αντιμεταρρύθμιση

Τι κάνει η Καθολική Εκκλησία στην επίθεση που δέχτηκε; Αντέδρασε στις διδασκαλίες του Λουθήρου, αλλά τα πράγματα την ξεπέρασαν. Οι μάχες που γίνονταν μεταξύ καθολικών και προτεσταντών δεν ήταν αναγκαστικά κάτω από την καθοδήγησή της ούτε ο πόλεμος ο οποίος έγινε.

Στην αρχή οι Πάπες αιφνιδιάστηκαν, δεν περίμεναν αυτή την εξέλιξη και την ταχεία εξάπλωση του προτεσταντισμού. Όμως, αυτά τα ιστορικά Πατριαρχεία, όπως της Ρώμης που είναι ένα από τα πέντε ιστορικά Πατριαρχεία της Χριστιανοσύνης. Επομένως, το Πατριαρχείο Ρώμης κάποια στιγμή έπρεπε να αντιδράσει και, έπρεπε να ψάξει να βρει τα όπλα με τα οποία θα αντιμετωπίσει τις κατηγορίες των αντιπάλων του. Διότι οι προτεστάντες τι την κατηγορούσαν ότι εκμεταλλεύεται τους πιστούς, ότι τους αφήνει στην αμάθεια, ότι τους αφήνει μέσα στη δεισιδαιμονία, ότι τους παρουσιάζει δήθεν κόκαλα αγίων για να τους παγιδεύει, ότι χρησιμοποιεί τα μοναστήρια για να βολεύει τους δικούς της ανθρώπους και για τους νεποτισμούς της και για τα μέσα της και για τη διαφθορά της, ότι το μόνο που σκέφτεται  είναι το χρήμα, ότι έπαψε να έχει σχέση με τα κηρύγματα του Ιησού και την αγάπη και τη συμπόνια και έχει γίνει ένας χώρος λεηλασίας και απληστίας χρηματικής — αυτές ήταν οι κατηγορίες των προτεσταντών.

Η Καθολική Εκκλησία στη δεκαετία του 1530 μ.Χ. αποφάσισε να αντιμετωπίσει τις  κατηγορίες και μπήκε στη διαδικασία αυτού που λέγεται “αντιμεταρρύθμιση”. Εσείς κάνετε μεταρρύθμιση; Εμείς κάνουμε αντιμεταρρύθμιση! Σε τι συνίστατο αυτή η Αντιμεταρρύθμιση;

Είναι μια σειρά συνεδρίων και σεμιναρίων και συνόδων που έκανε η Καθολική Εκκλησία. Ονομάζεται Σύνοδος του Τριδέντο, διότι όλα αυτά γίνανε στην περιοχή Τριδέντουμ  Τρέντουμ [Tridentum, Trentum] στη βόρεια Ιταλία. Ήταν μια πολύ μακρά διαδικασία, διήρκησε από τη δεκαετία του 1530 έως τη δεκαετία του 1560 μ.Χ. Γύρω στο 1565 μ.Χ. είχε λήξει αυτή η ιστορία· δεν ήταν συνεχής αλλά κάθε τόσο γινόταν κάποια δράση στην περιοχή του Τριδέντο, όπως σας είπα· όπου και εκλήθησαν από τον Πάπα τα μεγαλύτερα στελέχη της Καθολικής Εκκλησίας, να στοχαστούν, να αναστοχαστούν και να πάρουν αποφάσεις.

Το αποτέλεσμα των αποφάσεων της Συνόδου του Τριδέντο είναι:

• Πρώτον, να αλλάξει τη δομή της Καθολικής Εκκλησίας. Η Καθολική Εκκλησία παραμένει υπό ένα Πατριαρχείο, δεν απέκτησε ποτέ περισσότερα Πατριαρχεία, αλλά γίνεται πιο αποκεντρωμένη έτσι ώστε να μπορεί να εκφράζεται και η άποψη των πιστών και των κατωτέρων στελεχών της Εκκλησίας και έτσι να γίνει η Καθολική Εκκλησία πιο ευέλικτη και πιο πλούσια και πιο ταχεία στο να εισπράττει τις αλλαγές και τις απόψεις των χαμηλοτέρων [στρωμάτων] ανθρώπων και των ίδιων των πιστών της και αυτό το έκανε. Έκανε μια πολύ μεγάλη αναδιάταξη, που μέχρι σήμερα την εμβαθύνει, συνεχίζει να την εμβαθύνει.
• Το δεύτερο το οποίο απάντησε είναι το εξής: Τι μας λένε; Ότι θέλουμε τους πιστούς μας αμαθείς κι ότι τους σέρνουμε επίτηδες στο σκοτάδι για να τους εκμεταλλευόμαστε; Η απάντησή θα είναι ότι η Καθολική Εκκλησία θα γίνει ο μεγαλύτερος φορέας παιδείας στον κόσμο. Εμείς, δεν είμαστε όποιοι κι όποιοι, είμαστε η Καθολική Εκκλησία. Θα δημιουργήσουμε παντού σχολεία, σε όλη τη Γη — όχι μόνο στην Ευρώπη, όχι μόνο στην Αμερική, αλλά σε όλη τη Γη. Ότι είμαστε διεφθαρμένοι; Ότι δεν σεβόμαστε τίποτα; Ότι δεν πονάμε τον καθημερινό άνθρωπο; Ότι τα μόνα που μας απασχολούν είναι οι πολυτέλειες και πώς θα φοράμε χρυσά ρούχα και πώς θα είναι οι εκκλησίες μέσα στον χρυσό και στην πολυτέλεια; Εμείς θα απαντήσουμε με τη μεγαλύτερη ιεραποστολική δράση που θα ‘χει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Σε όλη τη Γη! Ο καθολικισμός θα βρεθεί σε όλη τη Γη και θα στήσει σε όλη τη Γη: σχολεία, νοσοκομεία, ορφανοτροφεία· και θα είναι δίπλα στις ανάγκες των ανθρώπων.

Αφού πάρθηκε αυτή η απόφαση, στη Σύνοδο του Τριδέντο, αμέσως μπήκε σε εφαρμογή  μία ευρεία οργάνωση —κι αναδιοργάνωση— ιεραποστολικών σωμάτων. Η Καθολική Εκκλησία είχε παράδοση σε ιεραποστολικά σώματα, πολλά εκ των οποίων τα αναδιαμόρφωσε τώρα κι άλλα δημιούργησε εξαρχής. Ο κύριος βραχίονας αυτής της δράσης της θα γίνει ένα σώμα που ονομάζεται Ιησουίτες —από τη λέξη Ιησούς— που αποτελούνταν κυρίως από Ισπανούς και Γάλλους ιερωμένους, πολύ υψηλής μόρφωσης, οι οποίοι και θα στέλνονταν στις δυσκολότερες αποστολές. Επίσης αξιοποιήθηκαν Βενεδικτίνοι, Δομινικανοί, Ουρσουλίνες, Καπουκίνοι, Φραγκισκανοί — τα σώματα δηλαδή τα οποία διέθετε η Εκκλησία, τα αναδιαμόρφωσε κι έστειλε σε όλη τη Γη ιεραποστόλους. Τι κάνανε αυτοί πριν πάνε στο οποιοδήποτε σημείο στο οποίο αποστέλλονταν; Μάθαιναν πριν φύγουν τη γλώσσα του τόπου, επίσης έπαιρναν μαθήματα κάποιου τύπου ιατρικών γνώσεων και έφευγαν και εγκαθίσταντο στα διάφορα μέρη που εγκαθίσταντο.

Ανάμεσα σε αυτά ήρθαν και στα ελληνικά εδάφη, τέλος του 16ου αιώνα μ.Χ. και στον 17ο αιώνα μ.Χ. τα νησιά του Αιγαίου —τα νησιά, η Τήνος, η Σύρος, η Νάξος, η Πάρος, η Σαντορίνη και τα μικρά νησιά ακόμη η Κίμωλος, η Χίος, τα παράλια της Ιωνίας στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη, στο Ναύπλιο, στην Αθήνα, στην Πάτρα— παρουσιάστηκαν ομάδες ιεραποστόλων, καθολικών ιεραποστόλων, οι οποίοι έκαναν το έργο που είχε αποφασίσει η σύνοδος του Τριδέντο· δηλαδή να προσφέρουν. Ντυμένοι ιεραπόστολοι: με ένα πανί, σανδάλια στα πόδια, δηλαδή εικόνα του πιο σεμνού ανθρώπου που παρέπεμπε στην Παλαιά Διαθήκη, που να μην έχει τίποτα κοινό με την πολυτελή ζωή· οι οποίοι στις περιοχές που εγκαθίσταντο δημιουργούσαν σχολεία, δημιουργούσαν δομές κοινωνικών παροχών, προσέξτε: χωρίς να κάνουν προσηλυτισμό ανοιχτό. Δηλαδή τα σχολεία που έχτισαν οι Ιησουίτες στα νησιά μας (στη Νάξο, στην Τήνο, στη Σύρο) δίδασκαν στην ελληνική γλώσσα, δίδασκαν και Γαλλικά και Ιταλικά αλλά δεν δίδασκαν καθολικισμό· όμως περνούσαν τον καθολικισμό μέσα από το παράδειγμά τους, απ’ το ηθικό παράδειγμα, από τη δράση τους. Ο καθολικισμός κέρδισε πρώτα σε κύρος, γέμισε πραγματικά, δημιούργησε εκατοντάδες σχολεία και στην Αθήνα και στον Πειραιά και σε άλλες πόλεις. Στην Αθήνα υπάρχουν σχολεία της αντιμεταρρύθμισης όπως είναι το Saint Joseph, όπως είναι οι Ουρσουλίνες — αυτά είναι σχολεία που εντάσσονται στο πνεύμα της Αντιμεταρρύθμισης.

Το μακροβιότερο ελληνικό σχολείο, των νεωτέρων χρόνων,  είναι το σχολείο των Ιησουιτών της Νάξου, το οποίο λειτούργησε από το 1627 μ.Χ. έως το 1927 μ.Χ., για 300 χρόνια, ελληνικό σχολείο, από τους Ιησουίτες στη Νάξο. Τέτοια δράση δεν έγινε μόνο στα δικά μας νερά, έγινε σε όλον τον κόσμο και πράγματι η Καθολική Εκκλησία μετατράπηκε σε ναυαρχίδα τέτοιων δράσεων —και φιλανθρωπικών δράσεων— ιδιαίτερα στις καθολικές χώρες υπάρχουν πάρα πολλές δράσεις σε τοπικό επίπεδο. Όποιος χρειάζεται οτιδήποτε απευθύνεται στην Καθολική Εκκλησία: γέροντας που δεν μπορεί να βγει έξω, που δεν μπορεί να περιποιηθεί τον εαυτό του, που δεν μπορεί να πάει να εισπράξει τη σύνταξή του, άρρωστοι θα τηλεφωνήσουν στην Καθολική Εκκλησία κι εκεί η ενορία θα βρει λύσεις.

Αυτά ήταν η απάντηση του καθολικισμού στην επίθεση του προτεσταντισμού, και το αποτέλεσμα ποιο είναι; Ότι ο καθολικισμός να κρατήσει δυνάμεις. Ενώ φάνηκε αρχικά ότι θα καταποθεί από τον προτεσταντισμό, αντ’ αυτού ο καθολικισμός κράτησε δυνάμεις. Και σας λέω χαρακτηριστικά ότι σήμερα, αν όλοι οι χριστιανοί είναι δύο δισεκατομμύρια διακόσια τόσα εκατομμύρια, το ένα δισεκατομμύριο εκατό εκατομμύρια περίπου είναι καθολικοί, δηλαδή στον χριστιανισμό το 50% των πιστών αυτής της τεράστιας θρησκείας είναι καθολικοί· οι προτεστάντες καλύπτουν το 37% του χριστιανικού κόσμου, η Ορθοδοξία καλύπτει το 12% περίπου του χριστιανικού κόσμου. Αυτές είναι οι τρεις μεγαλύτερες ομάδες χριστιανών κι από κει και πέρα μένουν κάποια λίγα εκατομμύρια τα οποία καλύπτονται από πάρα πολλές μικρές ομάδες — ο χριστιανισμός το έχει από τη γέννησή του και μέχρι σήμερα να έχει πολλές ομάδες.

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός