Χριστούγεννα

Η σύνθετη λέξη Χριστούγεννα, από τους όρους Χριστός και γέννα, είναι δεσποτική και η σημαντικότερη από τις ακίνητες γιορτές της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Εορτάζεται ετησίως, πρόκειται για την γέννηση του Χριστού και περιλαμβάνει το σύνολο των εορτών από εκείνη την ημέρα, την 25^η Δεκεμβρίου, έως και τα Θεοφάνια, μια προεόρτια και μεθέορτη περίοδο. Έτσι, περικλείει τις εορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων, δηλαδή το Δωδεκαήμερο.

Στις 6 Ιανουαρίου γιορτάζεται από τις Εκκλησίες που ακολουθούν το παλαιό Ιουλιανό ημερολόγιο.

Σύμφωνα με την παράδοση, η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή αυτή εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο στην Καισάρεια της Καππαδοκίας ήδη από το έτος 376 μ.Χ., παρόλο που άρχισε να εορτάζεται μερικές δεκαετίες νωρίτερα. Έλαβε καθολική μορφή στα μέσα του 4^ου αιώνα μ.Χ, πρώτα στη Δύση και μετά στην Ανατολή. Όλες τις σχετικές διατάξεις για τις ακολουθίες βρίσκονται στο Τυπικό της Εκκλησίας.

Ιστορική αναδρομή
Θεσμοθετήθηκε η 25^η Δεκέμβρη, κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, κατόπιν έρευνας των αρχείων της Ρώμης επί της απογραφής, που έγινε επί αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου, σε συνδυασμό με υπολογισμό ρήσης του Ευαγγελίου. Οι έως τότε παγανιστικές εορτές του «Ήλιου» και του «Μίθρα» παραχωρούν τη θέση τους στον εορτασμό του Χριστιανισμού, που σταδιακά ανατέλλει, ώστε να γίνει η επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας προσδίδοντας νέα διάσταση και σημασία σε πανάρχαια λατρευτικά έθιμα και συνήθειες αιώνων.

Δύση και Ανατολή
Από τη Δύση ο εορτασμός της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου πέρασε και στην Ανατολή γύρω στο 376. Μια δεκαετία έπειτα, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρότρυνε την εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει, παρόλο που ο Αυγουστίνος την παραλείπει από τον κατάλογό του με τις σημαντικές χριστιανικές επετείους. Με την πάροδο των ετών επεκράτησε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο εκτός της Αρμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που συνεχίζει τον συνεορτασμό με τα Θεοφάνια. Στη Δύση είναι λαμπρότερη από την Ανάσταση, σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει στην Ανατολή.

Σύγχρονη Χριστουγεννιάτικη Κουλτούρα
Διαμορφώθηκε ως επί το πλείστον τον 19^ο αιώνα σε Δυτική Ευρώπη και Αμερική, όπου πλέον γίνεται λόγος για χαρακτηριστικά εμπορευματοποίησης και υλισμού που δεν πρεσβεύουν, όμως, τις αρχές του Χριστιανισμού.

Εορτολόγιο
Κατά τους πρώιμους εκκλησιαστικούς χρόνους η προσέλευση στη Θεία Κοινωνία απαιτούσε ολιγοήμερη νηστεία. Από τον έκτο αιώνα στα μοναστήρια είχε καθιερωθεί της εορτής των Χριστουγέννων να προηγείται νηστεία «τεσσαράκοντα ημερών», που αρχίζει από την εορτή του αποστόλου Φιλίππου στις 14 Νοεμβρίου, και λέγεται Μικρή Σαρακοστή. Η εν λόγω ημερομηνία σε πολλές χώρες της Ευρώπης και Αμερικής θεωρείται ως έναρξη των εορτών των Χριστουγέννων.

Βιβλική αφήγηση
Στις συμπληρωματικές, αρχαιότερες και αξιόπιστες εκκλησιαστικά πηγές περί γεννήσεως Ιησού κατά τον Ματθαίο και τον Λουκά, επί Ρωμαίου Αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου και Ηγεμόνα Κυρήνιου της Συρίας, διατάχθηκε απογραφή πληθυσμού σε όλη την Αυτοκρατορία. Άγγελος επισκέφθηκε τον Ιωσήφ και τον ενημέρωσε για την Θεία Γέννηση του Θεανθρώπου εκ της Παρθένου Μαρίας. Από την Ναζαρέτ ήλθαν στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας, που Βασιλεύς της περιοχής ήταν ο Ηρώδης ο Μέγας, ενώ πλήθος αγγέλων ψάλλουν με ένα άστρο φωτεινό από την Ανατολή να οδηγεί τρεις Μάγους προς τα Ιεροσόλυμα, έως να φτάσουν στη Βηθλεέμ, όπου μαζί με τους βοσκούς προσκυνούν τον Θεάνθρωπο προσφέροντας Χρυσό, Λίβανο και Σμύρνα.

Συμβολισμοί δώρων
Ο χρυσός ήταν δώρο που προσφερόταν σε Βασιλείς και συμβολίζει τη Βασιλεία των Ουρανών. Το λιβάνι, χρησιμοποιείται σε θρησκευτικές τελετές και συμβολίζει τον Ιησού ως Ιερέα, ενώ τα σμύρνα χρησίμευαν στην παραγωγή αρωμάτων και στην περιποίηση των νεκρών. Συμβολίζει την αθανασία του Χριστού, αφού δεν χάνουν ποτέ τις φυσικές τους ιδιότητες.

Σφαγή των νηπίων
Το χαρμόσυνο γεγονός της γέννησης ολοκληρώνεται με το θλιβερό συμβάν της σφαγής των νηπίων από τον Ηρώδη, που σύμφωνα με το εορτολογικό Συναξάρι της Ορθόδοξης Εκκλησίας ανέρχονται σε 14.000. Αυτό, αποτελούσε τεράστια γενοκτονία, αφού, υποστηρίζεται ότι, στη Βηθλεέμ και τα περίχωρα της θα ζούσαν τότε κατά προσέγγιση 1.000 κάτοικοι. Η αναφορά αυτή εντοπίζεται στον Ματθαίο προκειμένου να τονισθεί η εκπλήρωση της προφητείας του Ιερεμία.

Σηματοδότηση
Σημαίνουσας σημασίας για τους Χριστιανούς είναι η αξία του συμβάντος ως «σημείου» της έλευσης του Μεσσία, που εκπληρώνει τις προφητείες των Εβραϊκών Γραφών ερχόμενος στη Γη, για να λυτρώσει τους ανθρώπους από τις αμαρτίες τους.

Αικατερίνη Συμφέρη
Θεολόγος-Εκπαιδευτικός-Προπτυχιακή Ιταλικής Φιλολογίας ΑΠΘ