Όλοι μας, σε κάποιο βαθμό, έχουμε χρησιμοποιήσει μηχανισμούς άμυνας για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από τον πόνο, την απόρριψη ή την αβεβαιότητα. Αυτές οι ψυχολογικές στρατηγικές, που
αναπτύσσουμε από την παιδική μας ηλικία, αποτελούν ένα είδος “ασπίδας” που προστατεύουν την ψυχή μας από δυσάρεστες καταστάσεις που μας προκαλούν άγχος ή δυσφορία. Μέσω της Gestalt θεραπείας, θα εξερευνήσουμε αυτές τις άμυνες, όχι για να τις απορρίψουμε, αλλά για να τις κατανοήσουμε και να τις ενσωματώσουμε σε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του εαυτού μας και των σχέσεων μας με τους άλλους.

Στο Cityvibes.gr μίλησε η Ψυχολόγος & Ψυχοθεραπεύτρια Συνθετικής προσέγγισης καθώς και με εξειδίκευση πάνω στην Γνωσιακή- Συμπεριφορική θεραπεία (Intergrative & CBT specialist), Καρακώστα Σοφία. Απόφοιτη του Metropolitan College/University of East London.

Πώς λειτουργούν οι μηχανισμοί άμυνας σύμφωνα με την Gestalt;

«Στη θεραπεία Gestalt, οι αμυντικοί μηχανισμοί θεωρούνται ως φυσικές απαντήσεις για τη διατήρηση της ισορροπίας όταν αντιμετωπίζουμε απειλητικές καταστάσεις. Αν και αυτές οι αντιδράσεις μας βοηθούν να ανταπεξέλθουμε βραχυπρόθεσμα, μπορεί να γίνουν άκαμπτα μοτίβα που μας απομακρύνουν από τον αυθεντικό μας εαυτό.»

Ας εξερευνήσουμε μερικούς από τους πιο συχνούς μηχανισμούς άμυνας:

«Η ενδοβολή, αποτελεί μια σύνθετη
αλληλεπίδραση μεταξύ του εσωτερικού
μας κριτή και των κοινωνικών κανόνων.
Ο εσωτερικός κριτής, είναι εκείνη η
αυστηρή φωνή μέσα στο κεφάλι μας που
μας κρίνει, μας συγκρίνει και θέτει
υψηλούς, συχνά ανέφικτους, στόχους.
Αυτή η φωνή, που συνήθως
διαμορφώνεται από τις παιδικές μας
εμπειρίες και τις προσδοκίες των άλλων. Οι κοινωνικοί κανόνες, οι νόρμες και οι προσδοκίες του περιβάλλοντός μας, ενισχύουν αυτόν τον εσωτερικό κριτή, δημιουργώντας ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο χρειάζεται να κινούμαστε. Έτσι, η
ενδοβολή γίνεται ένας τρόπος να διαχειριστούμε την πίεση της συμμόρφωσης, καθώς καταπιέζουμε τα δικά μας “θέλω” για να ανταποκριθούμε στα “πρέπει” που μας
επιβάλλονται από την κοινωνία.
Για παράδειγμα, ένα άτομο που μεγαλώνει σε ένα σπίτι όπου η εκδήλωση
συναισθημάτων θεωρείται αδυναμία, μπορεί να αναπτύξει έναν ισχυρό μηχανισμό
ενδοβολής, μέσω του οποίου, θα καταπιέζει τα δικά του συναισθήματα, όπως τον
θυμό, τη λύπη ή τον φόβο, αντί να τα εκφράσει.
Στο σχολείο, μπορεί να παρατηρηθεί ως ένα ήσυχο και συνεσταλμένο παιδί,
που αποφεύγει τις συγκρούσεις και προτιμά να συμφωνεί με τους άλλους.
Ακόμα και στις ερωτικές του σχέσεις, μπορεί να δυσκολεύεται να εκφράσει τις
ανάγκες και τα θέλω του, φοβούμενο την απόρριψη ή την κριτική. Έτσι, μαθαίνει
να ζει με την πεποίθηση ότι τα συναισθήματα είναι σημάδι αδυναμίας και ότι πρέπει
να είναι δυνατός και ανεξάρτητος. Ένα στερεότυπο που συνεχίζει να ενισχύει την
τάση του για συναισθηματική καταπίεση.»

«Η προβολή είναι ένας ψυχολογικός
μηχανισμός άμυνας που μας επιτρέπει να
αποδίδουμε τα δικά μας ανεπιθύμητα
χαρακτηριστικά, συναισθήματα ή σκέψεις
σε άλλους ανθρώπους. Είναι σαν να
“προβάλλουμε” ένα κομμάτι του εαυτού μας,
που δεν θέλουμε να αναγνωρίσουμε, σε
κάποιον άλλον. Με αυτόν τον τρόπο,
προσπαθούμε να προστατεύσουμε τον
εαυτό μας από δυσάρεστα συναισθήματα,
όπως η ενοχή, η ντροπή ή ο φόβος.
Ας πάρουμε το παράδειγμα ενός ατόμου που είναι πολύ ζηλότυπο στη σχέση του. Αντί να αναγνωρίσει ότι η ζήλια είναι ένα δικό του πρόβλημα, που σχετίζεται με
την ανασφάλειά του, μπορεί να κατηγορήσει τον σύντροφό του ότι είναι αυτός που
φλερτάρει και τον απατά. Με αυτόν τον τρόπο, μεταθέτει την ευθύνη για τα δικά του
αρνητικά συναισθήματα, στον άλλον.
Γιατί χρησιμοποιούμε την προβολή;
Η προβολή μας επιτρέπει να διατηρήσουμε μια θετική εικόνα για τον εαυτό
μας, αποδίδοντας τα αρνητικά μας χαρακτηριστικά σε άλλους.
Μας βοηθά να αποφύγουμε να αντιμετωπίσουμε τα δικά μας προβλήματα
και να νιώσουμε καλύτερα προσωρινά.
Μας επιτρέπει να εξηγήσουμε τις συμπεριφορές των άλλων με έναν απλό
και εύκολο τρόπο, χωρίς να χρειαστεί να αναλύσουμε πιο σύνθετες
ψυχολογικές διεργασίες που διαδραματίζονται.»

«Η αναστροφή είναι ένας μηχανισμός άμυνας που μας επιτρέπει να μετατρέπουμε τα
δικά μας ανεπιθύμητα συναισθήματα στο αντίθετό τους. Είναι σαν να
“αντιστρέφουμε” το πραγματικό μας συναίσθημα για να το κάνουμε πιο
αποδεκτό για τον εαυτό μας ή για τους
άλλους. Κάνουμε δηλαδή στον εαυτό μας α)
ότι θέλουμε να κάνουμε στους άλλους και β) ότι
θα θέλαμε να κάνουν οι άλλοι σε εμάς. Αυτό το συναίσθημα που δεν εκφράζεται εξωτερικά, δεν
εξαφανίζεται, αλλά στρέφεται προς τα μέσα, λειτουργώντας έμμεσα ενάντια στον ίδιο μας
τον εαυτό. Με αποτέλεσμα πολλές φορές να δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για την
εμφάνιση ψυχοσωματικών, ψυχικών διαταραχών κ.α. Ένα άτομο που έχει, εξαιρετικά υψηλές
προσδοκίες από τον εαυτό του και τα πάντα πρέπει να γίνονται τέλεια και
πλήρως συγχρονισμένα με τον τρόπο που τα έχει στο μυαλό του, μπορεί συχνά
να καθυστερεί ή να αναβάλλει να ολοκληρώσει τις εργασίες/υποχρεώσεις του ή να
κάνει σκόπιμα λάθη, σαμποτάροντας έτσι την επιτυχία του. Αν και το άτομο αυτό
μπορεί να φοβάται την αποτυχία και την κριτική, αντί να αντιμετωπίσει αυτόν τον
φόβο, δημιουργεί συνθήκες που «δικαιολογούν» την αποτυχία του. Με αυτόν τον
τρόπο, προστατεύει τον εαυτό του από την πιθανότητα να μην ανταποκριθεί στις
δικές του υψηλές απαιτήσεις.»

Ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες της αναστροφής;

«Στασιμότητα και απογοήτευση: Η συνεχής αναβολή και η δημιουργία εμποδίων
οδηγούν σε μια κατάσταση στασιμότητας. Ο άνθρωπος αυτός μπορεί να νιώθει
παγιδευμένος σε έναν φαύλο κύκλο, όπου η επιθυμία για τελειότητα τον
εμποδίζει να ξεκινήσει ή να ολοκληρώσει έργα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε
απογοήτευση και χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Χαμένες ευκαιρίες: Η αναβολή σημαντικών αποφάσεων ή η αποφυγή νέων
προκλήσεων μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια σημαντικών ευκαιριών στην
προσωπική και επαγγελματική ζωή.

Σχέσεις: Η ανασφάλεια και η τάση για αυτό-σαμποτάζ μπορούν να επηρεάσουν
αρνητικά τις διαπροσωπικές σχέσεις. Ο άνθρωπος αυτός μπορεί να απομακρύνει
τους άλλους, φοβούμενος την κριτική ή την απογοήτευσή τους.

Σωματικά συμπτώματα: Το συνεχές άγχος και η πίεση για την τελειότητα μπορεί
να οδηγήσουν σε σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους, προβλήματα
στον ύπνο ή διαταραχές στο γαστρεντερολογικό σύστημα.»

«Η προβολική αναστροφή είναι ένας πιο σύνθετος ψυχολογικός μηχανισμός
άμυνας που συνδυάζει τόσο την προβολή όσο και την αναστροφή. Στην προβολική αναστροφή, ένα άτομο αποδίδει σε άλλους τα δικά του ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά ή συναισθήματα, αλλά
ταυτόχρονα τα αντιστρέφει, δηλαδή τα παρουσιάζει ως το αντίθετό τους. Με αυτόν τον τρόπο, προσπαθεί συνήθως να υποκινήσει έμμεσα και
χειριστικά τη συμπεριφορά των άλλων, χωρίς να το εκφράσει ευθέως.

Για παράδειγμα: Η Άννα και ο Γιώργος είναι σε σχέση. Η Άννα αισθάνεται συχνά ανασφάλεια για τα συναισθήματα του Γιώργου απέναντί της. Αν και ο Γιώργος προσπαθεί να της δείξει την αγάπη του με
διάφορους τρόπους, η Άννα δεν αισθάνεται αρκετά ασφαλής. Όταν η Άννα νιώθει ότι ο Γιώργος δεν της δίνει την προσοχή που επιθυμεί ή δεν της εκφράζει τα συναισθήματά του με τον τρόπο που θα ήθελε, αρχίζει να “κρατάει μούτρα”, αντί να επικοινωνήσει ανοιχτά τις ανάγκες της. Λέει φράσεις όπως: “Αν με αγαπούσες θα ήξερες τι θέλω”, ή “Δεν χρειάζεται να στο πω, θα έπρεπε να το καταλάβεις μόνος σου”.»

Τι εντοπίζουμε αναλύοντας αυτή την συμπεριφορά;

«Φόβος απόρριψης: Η Άννα φοβάται βαθιά ότι ο Γιώργος δεν την αγαπάει
πραγματικά ή ότι θα την εγκαταλείψει.

Προβολική αναστροφή: Αντί να εκφράσει την ανασφάλειά της, κατηγορεί τον
Γιώργο ότι δεν την καταλαβαίνει ή ότι δεν την αγαπάει αρκετά.

Σκοπός: Με τη συμπεριφορά της, η Άννα προσπαθεί να αναγκάσει τον Γιώργο
να διαβάσει το μυαλό της και να της δώσει την επιβεβαίωση που επιθυμεί.

Συνέπειες: Αυτή η συμπεριφορά δημιουργεί ένα τοξικό κλίμα στη σχέση, καθώς
ο Γιώργος μπορεί να νιώσει παγιδευμένος και να μην καταλαβαίνει τι πρέπει να
κάνει για να ικανοποιήσει την Άννα. Επιπλέον, η Άννα ενισχύει τον αρχικό της
φόβο εγκατάλειψης, καθώς ο Γιώργος μπορεί να απομακρυνθεί εξαιτίας της
πιεστικής της συμπεριφοράς.»

«Οι μηχανισμοί άμυνας είναι ένα φυσικό μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Ωστόσο,
όταν χρησιμοποιούνται υπερβολικά ή με ανελαστικό τρόπο, μπορούν να
παρεμποδίσουν την προσωπική μας ανάπτυξη και την δημιουργία υγειών σχέσεων.
Η Gestalt θεραπεία μας προσκαλεί να εξερευνήσουμε αυτούς τους μηχανισμούς και
να αναπτύξουμε πιο ωφέλιμες τεχνικές για τις προκλήσεις της ζωής.»

Instagram

Email: sofiakarakosta_psy@hotmail.com

Τηλέφωνο επικοινωνίας: 6986698269

Μιχάλης Ιωαννίδης