Η ΑΝΤΙΡΑΤΣΙΣΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

..ως κριτική της Πολυπολιτισμικής Εκπαίδευσης

Η πρώτη μορφή αντιρατσιστικής εκπαίδευσης διαμορφώθηκε στην Βρετανία την δεκαετία του 1980 ως αντίδραση στην «απλοϊκότητα» της πολυπολιτισμικής προσέγγισης. Αφετηρία της αποτέλεσε η ριζοσπαστική κριτική που ασκήθηκε στο πολυπολιτισμικό μοντέλο, την βεβαιότητα για τις μεταβολές και τις παραδοχές του για την ετερότητα και τον ρατσισμό που δύναται να επιφέρει η γνώση του πολιτισμού των άλλων στις στάσεις και τις αντιλήψεις των υποκειμένων.

Ως αντίδραση στην πολυπολιτισμική προσέγγιση που εστιάζει στο υποκείμενο και τις συμπεριφορές του, αρχίζει να αναπτύσσεται μια νέα προσέγγιση, η οποία στοχεύει στην ανάδειξη και τον περιορισμό του ρατσισμού και των διακρίσεων που έχουν έναν θεσμικό και συστημικό χαρακτήρα, μια μετατόπιση ενδιαφέροντος από το άτομο, τις συμπεριφορές και τις στάσεις του, στους θεσμούς και τις κοινωνικές δομές, καθώς και τον τρόπο που αυτές αναπαράγουν τον ρατσισμό στην κοινωνία.

Βασική επιδίωξη του πολυπολιτισμικού μοντέλου είναι η άμβλωση ενδεχόμενων συγκρούσεων μεταξύ των ατόμων που προέρχονται από διαφορετικές ομάδες, μέσω της κατανόησης των διαφορών, δηλαδή η ανάπτυξη μιας δημοκρατικής κουλτούρας, που κολπώνει τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της αναγνώρισης του άλλου και την αποδοχή της ισότητας.

Όπως είναι ευρέως γνωστό, ο προσανατολισμός σε μια κοινωνία που διατηρεί την πολιτισμική και γλωσσική της πολλαπλότητα προϋποθέτει τόσο παρεμβάσεις, όσο και αλλαγές που αναφέρονται σε όλο το κοινωνικό σύνολο. Η συλλογιστική της πολυπολιτισμικής προσέγγισης φέρει διττό χαρακτήρα, εστιάζοντας σε αλλοδαπούς και γηγενείς μαθητές.

Ο εμπλουτισμός του προγράμματος σπουδών του σχολείου με στοιχεία από τον πολιτισμό των αλλοδαπών μαθητών πιστεύεται ότι θα ενισχύσει την αυτοαντίληψή τους, γεγονός που θα βελτιώσει τη σχολική τους επίδοση. Αυτή, με την σειρά της, δύναται να επιφέρει ισότητα εκπαιδευτικών ευκαιριών. Απεναντίας, επικεντρώνοντας στους γηγενείς μαθητές, υποστηρίζεται ότι η γνώση του πολιτισμού των ξένων, μέσω της εκπαίδευσης, θα αμβλύνει στερεότυπα και προκαταλήψεις, οδηγώντας έτσι στην καταπολέμηση του ρατσισμού.

Ακριβώς πάνω σε αυτήν την προσέγγιση ασκήθηκε έντονη κριτική ριζοσπαστικού χαρακτήρα, που συνετέλεσε την βάση διαμόρφωσης μιας αντιρατσιστικής εκπαίδευσης. Ένα βασικό στοιχείο -ως αντικείμενο κριτικής- αφορούσε τον τρόπο πρόσληψης της ετερότητας. Πρόκειται για την επικράτηση, στην βάση της επιρροής της σκέψης της Σχολής του Σικάγο, ως το στοιχείο κωδικοποίησης των διαφορών. Η εισαγωγή της έννοιας της εθνότητας στον επιστημονικό λόγο είχε ως αποτέλεσμα την πρόσληψη κάθε μορφής πλουραλισμού ως εθνικοπολιτισμικού. Συνακόλουθα, οδήγησε στην πρόσληψη της πολυπολιτισμικής κοινωνίας ως ενός μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης όπου συνυπάρχουν διακριτές και απόλυτα ξεχωριστές ομάδες.

Έντονη κριτική ασκείται και στον τρόπο προσέγγισης της καταπολέμησης του ρατσισμού. Η βασική θέση της πολυπολιτισμικής προσέγγισης προκύπτει από μια θεώρηση του φαινομένου του ρατσισμού ως πρόβλημα που αφορά τα υποκείμενα και την ενδεχόμενη προβληματική τους κοινωνικοποίηση. Καταλήγει, θεωρώντας ότι στην πραγματικότητα αμβλύνει τις αντιστάσεις των μειονοτικών ομάδων, παρέχοντας τους την ψευδαίσθηση της ισότιμης συμμετοχής. Με αυτόν τον τρόπο η κυρίαρχη κοινωνικά πολιτισμικά ομάδα επιτυγχάνει τον κοινωνικό έλεγχο και την αποτροπή των κοινωνικών αγώνων ενάντια στην καταπίεση που υφίστανται οι μειονοτικές ομάδες.

Αικατερίνη Συμφέρη
Θεολόγος-Εκπαιδευτικός-Προπτυχιακή Ιταλικής Φιλολογίας ΑΠΘ