Βασικές αρχές, επισημάνσεις και μορφές στο πεδίο της εξ αποστάσεως σχολικής εκπαίδευσης

Η εξ αποστάσεως σχολική εκπαίδευση ως όρος αναφέρεται στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και παρέχεται από απόσταση σε μαθητές σχολικής ηλικίας, καθώς και σε ενηλίκους.

Επισημάνσεις για τις βασικές αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, που προέκυψαν ως αποτέλεσμα συλλογικής επεξεργασίας ιδεών και πρακτικών στο επιστημονικό πεδίο και απαντούν σε προβληματισμούς που δημιουργήθηκαν σε πολλούς εκπαιδευτικούς με τη βίαιη και απότομη εισαγωγή της στα σχολεία είναι οι ακόλουθες.

1. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη μεθοδολογία εκπαίδευσης, που για να είναι ποιοτική και αποτελεσματική, απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό από το πρώτο ως το τελευταίο βήμα. Άλλωστε, πραγματοποιείται με ολοκληρωμένα συστήματα εκπαίδευσης, άρτια οργανωμένα με διοικητικές, υποστηρικτικές και εκπαιδευτικές δομές, που σχεδιάζουν όλο το πλαίσιο και ορίζουν τις προδιαγραφές με λεπτομέρειες.

2. Το κατάλληλα διαμορφωμένο εκπαιδευτικό υλικό αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα. Η δημιουργία νέου ψηφιακού υλικού ακολουθεί συγκεκριμένες παιδαγωγικές προδιαγραφές που απαιτούν μεγάλη προετοιμασία, γνώσεις, εμπειρία και προσήλωση στο αποτέλεσμα. Είναι σχεδιασμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σαφές και επεξηγηματικό, να προσελκύει το ενδιαφέρον, να υποστηρίζει αποτελεσματικά τους εκπαιδευόμενους στη μαθησιακή διαδικασία, ακόμη και όταν μελετούν μόνοι τους, να δίνει ευκαιρίες για ενεργό συμμετοχή και δράση, να ανατροφοδοτεί και να συμβάλει στην αυτοαξιολόγηση.

3. Οι ΤΠΕ αποτελούν μέσα και εργαλεία που αξιοποιούνται για την υποστήριξη της. Η έμφαση θα πρέπει πάντα να δίνεται τόσο εκεί, όσο και στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ με όρους ποιότητας και αποτελεσματικότητας. Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητος ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός που αφορά σε σαφείς διδακτικούς και μαθησιακούς στόχους, τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, δραστηριότητες αλληλεπίδρασης, δυναμική εμπλοκή των μαθητών και την ελευθερία έκφρασής τους.

Επιπρόσθετα, δίνεται έμφαση στην αλληλεπίδραση, τη συνεργασία και τη συμπληρωματικότητα των σύγχρονων και ασύγχρονων μορφών εκπαίδευσης.

4. Στον παιδαγωγικό σχεδιασμό της οφείλουν να συμπεριλαμβάνεται αφενός η ασύγχρονη και αφετέρου η σύγχρονη εκπαίδευση. Η πρώτη συνδέεται άμεσα με το εκπαιδευτικό υλικό, ενώ η τελευταία υποστηρίζει την ασύγχρονη και την επικοινωνία. Βέβαια, απαιτείται και εδώ εκπαιδευτικός σχεδιασμός με ειδικά διαμορφωμένο υλικό που θα αφορά σύντομες μικρές δραστηριότητες που θα υλοποιηθούν από όλη την ομάδα.

5. Επιπλέον, για να είναι αποτελεσματική και ποιοτική, πρέπει να πραγματοποιείται από επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς στην εξ αποστάσεως μεθοδολογία. Η επιμόρφωση είναι μια διαδικασία, η οποία πραγματοποιείται σχεδιασμένα και συστηματικά, η εξοικείωση με τη μεθοδολογία της και στη χρήση των ψηφιακών εργαλείων αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις λίθους της επιτυχίας, πάντα με σκοπό την ενίσχυση και τον εμπλουτισμό της.

6. Η προσβασιμότητα αποτελεί έναν ακόμη κρίσιμο παράγοντα, καθώς είναι σημαντικό να δίνεται η ευκαιρία συμμετοχής σε όλους. Με τις ιδιαιτερότητες, ανάγκες σε εξοπλισμό και τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες να λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό και τη συνολική οργάνωση.

7. Αυτή αναπτύχθηκε προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες και τα κενά που δεν μπορούν να καλυφθούν από τα συμβατικά συστήματα εκπαίδευσης και όχι, για να αντικαταστήσει την κλασική δια ζώσης εκπαίδευση.

8. Ακόμη, αξιοποιεί τη διαθέσιμη τεχνολογία, η οποία εντάσσεται στον παιδαγωγικό σχεδιασμό. Με έμφαση στη φιλικότητα και την ευχρηστία είναι πολύ σημαντικά στοιχεία και βελτιώνουν την αποτελεσματικότητά της.

9. Η επικοινωνία με όλους τους εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία (μαθητές, εκπαιδευτικούς, γονείς, φορείς κτλ.) είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της, οπότε πρέπει να δίνεται έμφαση και προσοχή σε όλες τις διαστάσεις.

10. Κάθε τέτοιο σύστημα οφείλει να τολμά να αξιολογείται, να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και δράση με βάση τα αποτελέσματα, να βελτιώνεται διαρκώς, να εξελίσσεται και να ενσωματώνει καινοτομίες όποτε κρίνεται απαραίτητο.

Μορφές
Η μελέτη των μορφών εξ αποστάσεως σχολικής εκπαίδευσης δύναται να περιλαμβάνει διάφορες συγγενείς μορφές, όπως η κατά οίκον εκπαίδευση, homeschooling, home education, αλλά και ένα μεγάλο πλήθος ορολογίας –οnline learning, m-learning, e-learning, virtual school– που αναφέρονται σε τεχνολογικά μέσα και αποτελούν υποσύνολα της.

Διακρίνονται τρεις βασικές μορφές της εξ αποστάσεως σχολική εκπαίδευση:
α) η αυτοδύναμη, η οποία αφορά σε ολοκληρωμένα προγράμματα εκπαίδευσης, τα οποία είναι αναγνωρισμένα και ταυτόσημα με το παραδοσιακό σύστημα εκπαίδευσης
β) η συμπληρωματική, που λειτουργεί παράλληλα και συμπληρωματικά με το παραδοσιακό σύστημα και μπορεί να αφορά μεμονωμένα μαθήματα, σχολικά δίκτυα, καινοτόμα προγράμματα, συνεργασίες σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, πάνω σε κάποια κοινή, για παράδειγμα, θεματική ενότητα, που δεν μπορούν να γίνουν στο παραδοσιακό σχολείο
γ) η συνδυαστική ή μεικτή, blended learning, που συνδυάζει εξ αποστάσεως εκπαίδευση με δια ζώσης συναντήσεις-επικοινωνία μαθητών με τους εκπαιδευτικούς.

Αικατερίνη Συμφέρη