Ο (αντι)κοινωνικός «δαρβινισμός» αποτελεί ένα ενδιαφέρον και πολύπλευρο πεδίο που αναδύεται από την παραδοσιακή θεωρία της φυσικής επιλογής, όπως διατυπώθηκε από τον Κάρολο Δαρβίνο, και τις κοινωνικές διαστάσεις που της αποδόθηκαν στην πορεία του χρόνου. Το πλαίσιο αυτό αφορά όχι μόνο την έννοια της «επιβίωσης του ισχυρότερου» αλλά και τις κοινωνικές συνέπειες αυτής της φιλοσοφίας, όπου τα ισχυρά κοινωνικά ή οικονομικά υποκείμενα συχνά βρίσκουν ευκαιρίες να υπερισχύουν εις βάρος των πιο αδύναμων. Ως (αντι)κοινωνικός, επομένως, δαρβινισμός εννοείται η επιλεκτική ανάγνωση του δαρβινισμού που υιοθετείται για να υποστηριχθεί η ανισότητα ή η απόρριψη της κοινωνικής αλληλεγγύης.

Ο Δαρβινισμός και η Κοινωνική Διάστασή του

Η έννοια της φυσικής επιλογής εισήχθη για να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί εξελίσσονται με βάση τη φυσική επιλογή εκείνων των χαρακτηριστικών που τους επιτρέπουν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον. Η εφαρμογή του δαρβινισμού σε κοινωνικά πλαίσια έγινε αργότερα, κυρίως από διανοούμενους όπως ο Χέρμπερτ Σπένσερ, ο οποίος επεξέτεινε τη θεωρία στον κοινωνικό δαρβινισμό, προτείνοντας ότι οι κοινωνίες ακολουθούν ανάλογες διαδικασίες φυσικής επιλογής. Στον κοινωνικό δαρβινισμό, οι κοινωνικές ομάδες και τα άτομα με οικονομική ή πολιτική δύναμη θεωρούνταν οι «ισχυρότεροι» και άρα οι πιο επιτυχημένοι.

Αυτή η θεώρηση υπήρξε, όμως, προβληματική, καθώς η θεωρία του Δαρβίνου για τη βιολογική εξέλιξη εφαρμόστηκε εσφαλμένα για να δικαιολογήσει κοινωνικές ανισότητες και να στηρίξει τον καπιταλισμό. Αυτός ο «αντικοινωνικός» δαρβινισμός οδήγησε στη διαμόρφωση ακραίων ταξικών διακρίσεων, φαινόμενα ρατσισμού και, σε πολλές περιπτώσεις, σε πρακτικές κοινωνικού αποκλεισμού.

(Αντι)κοινωνικός Δαρβινισμός στη Σύγχρονη Κοινωνία

Στη σημερινή κοινωνία, παρατηρούμε επανειλημμένα σημάδια αντικοινωνικού δαρβινισμού, ειδικά στον οικονομικό τομέα. Για παράδειγμα, στον επιχειρηματικό κόσμο, οι μεγάλες εταιρείες συχνά χρησιμοποιούν τη δύναμή τους για να εξουθενώσουν τους μικρότερους ανταγωνιστές, πράγμα που θεωρείται από κάποιους ως «επιλογή των πιο ισχυρών» με το πρόσχημα της οικονομικής ανάπτυξης. Ταυτόχρονα, στο πολιτικό πεδίο, κάποιες πολιτικές δικαιολογούν την ελαχιστοποίηση του κράτους πρόνοιας, ισχυριζόμενες ότι μόνο όσοι «αξίζουν» πρέπει να επιβιώνουν σε έναν ολοένα και πιο ανταγωνιστικό κόσμο.

Στον αντίποδα, κοινωνικές ομάδες και κινήματα απορρίπτουν τις ιδέες του (αντι)κοινωνικού δαρβινισμού και προωθούν την ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεγγύης, επισημαίνοντας ότι η ανθρωπότητα έχει αναπτυχθεί όχι μέσω του αποκλεισμού αλλά μέσω της συνεργασίας και της αλληλοβοήθειας. Η αλληλεγγύη, αντί της ανταγωνιστικότητας, υποστηρίζεται πλέον ως το βασικό εργαλείο επιβίωσης για τις ευάλωτες ομάδες, και το δικαίωμα όλων στην κοινωνική και οικονομική ενσωμάτωση θεωρείται αναγκαία αρχή της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ο (αντι)κοινωνικός δαρβινισμός αποτελεί μια προβληματική ιδεολογία που, παρά την επιφανειακή της απλότητα, εισάγει βαθιά διλήμματα για τη σύγχρονη κοινωνία. Η επιβίωση του ισχυρότερου δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως πρόφαση για τον αποκλεισμό ή την καταπίεση των πιο ευάλωτων. Αντίθετα, η κοινωνία οφείλει να επιλέξει τον δρόμο της αλληλεγγύης και της υποστήριξης των πιο αδύναμων, καθώς η συλλογική επιβίωση απαιτεί συντονισμένη και ομαδική προσπάθεια και όχι απλή φυσική επιλογή των ισχυρών.

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός

• Degler, C. N. (1991). In search of human nature: The decline and revival of Darwinism in American social thought. Oxford University Press.
• Freeman, D., & Munton, D. (2009). Social Darwinism and race policy in the modern world. Journal of International Social Science, 34(2), 183-202.
• Hofstadter, R. (1944). Social Darwinism in American thought. University of Pennsylvania Press.
• Richards, R. J. (1987). Darwin and the emergence of evolutionary theories of mind and behavior. University of Chicago Press.
• Spencer, H. (1896). The principles of sociology. D. Appleton and Company.