Ο Εβραϊσμός

Πρόκειται για την πλειοψηφική θρησκεία του κόσμου. Παρότι τον εβραϊσμό τον ακολουθούν 20 περίπου εκατομμύρια, ελάχιστα δηλαδή εκατομμύρια ανθρώπων στη Γη (που είναι οι εβραίοι του κόσμου σήμερα), επειδή ο χριστιανισμός και το Ισλάμ —που είναι οι ισχυρότερες θρησκείες του κόσμου— είναι εβραιογενείς, στην πράξη ο κάθε χριστιανός είναι και εβραίος και το ίδιο και κάθε μουσουλμάνος. Επομένως, αυτή η θρησκεία είναι σημαντικότατη γιατί έπαιξε ρόλο στις επόμενες θρησκείες που ήλθαν. Βέβαια, στην ίδια τη θρησκεία του εβραϊσμού, έπαιξε ρόλο —ως φαίνεται— ο ζωροαστρισμός.

Είναι απόλυτα μονοθεϊστική θρησκεία που πιστεύει ότι ο Θεός δημιούργησε τα πάντα (ό,τι ζει πάνω στη γη, όλα τα ουράνια φαινόμενα, όλους τους ανθρώπους) και ότι είναι η δύναμη του «παντός». Είναι τόσο δυνατός, τόσο μεγάλος ο Θεός, που δεν μπορεί κανείς να τον περιγράψει.

Εξ αυτού, δεν είναι μόνο ανεικονική —δεν παρασταίνει το θείο—, αλλά δεν το περιγράφει, γιατί είναι πέραν του ανθρώπου να κατανοήσει αυτή την απόλυτη δύναμη του Θεού. Μάλιστα, δεν αναφέρει το όνομα του Θεού η εβραϊκή θρησκεία. Οι θρησκευόμενοι Εβραίοι χρησιμοποιούν άλλα προσωνύμια για να μιλήσουν για τον Θεό ή βάζουν κενό στο όνομα του Θεού, πιστεύοντας ότι δεν μπορεί ένα μικρό πλάσμα, που λέγεται άνθρωπος, να διανοηθεί να μιλήσει ή να κατανοήσει και να μεταφέρει τις συλλήψεις του για τον Θεό.

Η εβραϊκή θρησκεία στηρίζεται στον απόλυτο μονοθεϊσμό και στηρίζεται επίσης σε άλλες τρεις έννοιες: είναι η έννοια του προφήτη. Ο προφήτης είναι άνδρας, Εβραίος. Όλοι οι προφήτες των εβραίων, της εβραϊκής θρησκείας, ήταν Εβραίοι και ήταν άνδρες και η έννοια του προφήτη είναι ότι: άνθρωποι, θνητοί, που γεννήθηκαν άνθρωποι και πέθαναν άνθρωποι, είχαν την τιμή να επιλεγούν από τον Θεό, για να τους μεταφέρει το θέλημά Του, ούτως ώστε εκείνοι στη συνέχεια να το διαδώσουν στους ανθρώπους· στην περίπτωση του εβραϊσμού στους Εβραίους και μετά στον υπόλοιπο κόσμο, διότι μία ακόμη έννοια του εβραϊσμού είναι ότι οι Εβραίοι είναι ο περιούσιος λαός του Θεού, δηλαδή ο Θεός, ειδικά γι’ αυτούς, φρόντισε να τους στέλνει κάθε τόσο προφήτες, γιατί ο άνθρωπος είναι ένα ον που τείνει να ξεχνά, τείνει να παραβλέπει και ο Θεός χρειαζόταν κάθε τόσο να στέλνει και άλλον προφήτη, να επιλέξει και άλλον προφήτη και άλλον προφήτη.

Εκτός από αυτή την έννοια του προφήτη και του περιούσιου λαού, ο εβραϊσμός έχει και την έννοια του μεσσία.

Δηλαδή, τι είναι ο μεσσίας;
Ο μεσσίας είναι προφήτης, αλλά είναι ο ύστατος προφήτης στον κύκλο των αιώνων, όταν θα έρθει η ώρα της τελικής Κρίσεως, θα προετοιμαστεί αυτή η μεγάλη διαδικασία από έναν προφήτη, δηλαδή, άντρα, Εβραίο, θνητό —δεν θα ‘ναι Θεός—, τον οποίο θα επιλέξει ο Θεός γι’ αυτό το μεγάλο έργο, να προετοιμάσει την ανθρωπότητα για την τελική Κρίση. Αυτός ο μεσσίας θα μπορέσει να πετύχει στο έργο του με τον Λόγο Του, δηλαδή με όλη την πνευματικότητα που εμπεριέχει ο Λόγος, τον οποίο θα του έχει εμπνεύσει βεβαίως ο Θεός. Αυτή είναι εβραϊκή σύλληψη: ότι ο μεσσίας θα είναι “ο Λόγος του Θεού”.

Οι εβραίοι πιστεύουν ότι ο μεσσίας δεν έχει έρθει, τον περιμένουν, διότι στα ιερά τους κείμενα καταγράφεται ότι: όταν θα έρθει ο μεσσίας με τη βοήθεια του Θεού και τον Λόγο του Θεού, θα έρθει και η περίοδος της πλήρους αγάπης σε αυτόν τον κόσμο. Με την έλευση του μεσσία και με τη βοήθεια του Θεού, διά του Μεσσία, οι άνθρωποι θα πάψουν να μισούν ο ένας τον άλλον, θα πάψουν να φθονούν ο ένας τον άλλον, θα πάψουν να βλάπτουν ο ένας τον άλλον, θα υπάρχει απόλυτη αγάπη και συμπόνια και το ίδιο θα υπάρχει και στο ζωικό βασίλειο.

Απόσπασμα από το ελεύθερο διαδικτυακό μάθημα του Mathesis «Παγκόσμια Ιστορία 2: Ο άνθρωπος απέναντι στο Θείο» με διδάσκουσα τη Μαρία Ευθυμίου.
Σύνδεσμος: https://mathesis.cup.gr/courses/course-v1:History+Hist3.2+21D/about

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός




Ο Ζωροαστρισμός: Η Αρχαία Θρησκεία των Περσών και η Επίδρασή της στον Πολιτισμό

Ο Ζωροαστρισμός αποτελεί μια αρχαιότατη θρησκεία που συνδέεται με τους αρχαίους Πέρσες και είχε μια σημαντική επίδραση στον πολιτισμό της περιοχής της Μέσης Ανατολής και της κεντρικής Ασίας. Με την επικέντρωση στην αλήθεια, τη δικαιοσύνη και τον αγώνα κατά του κακού, ο Ζωροαστρισμός διαμόρφωσε ένα πνευματικό πλαίσιο που επηρέασε την αρχαία περσική κοινωνία και χάραξε το δρόμο για την εξέλιξη της περιοχής.

Ο Ζωροαστρισμός διακρίνεται από τη μονοθεϊστική του φύση, καθώς η πίστη του επικεντρώνεται σε έναν μοναδικό Θεό, τον Αχούρα Μαζδά, ο οποίος είναι ο δημιουργός του κόσμου και της δικαιοσύνης. Η πίστη στην αλήθεια και τη δικαιοσύνη ως θεμέλια του Ζωροαστρισμού οδήγησε τους Πέρσες σε μια πνευματική αναζήτηση για τον καλό και την αντίσταση στις δυνάμεις του κακού.

Ο Ζωροαστρισμός επηρέασε επίσης την πολιτική και κοινωνική οργάνωση της αρχαίας περσικής κοινωνίας. Η πίστη στη δικαιοσύνη και την αλήθεια ενίσχυσε την ιδέα της διακυβέρνησης με δικαιοσύνη και ευθύνη, ενώ η αντίσταση στις δυνάμεις του κακού προώθησε την έννοια της πολιτικής και στρατιωτικής άμυνας ενάντια στις εχθρικές εισβολές.

Εντούτοις, η επιρροή του Ζωροαστρισμού δεν περιορίζεται μόνο στους αρχαίους Πέρσες. Η θρησκεία αυτή είχε επιπτώσεις σε ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής και της κεντρικής Ασίας, επηρεάζοντας τους γειτονικούς πολιτισμούς και προάγοντας την πνευματική εξέλιξη και τον πολιτισμικό διάλογο.

Επίσης, η επαφή μεταξύ του Ζωροαστρισμού και του ελληνικού πολιτισμού δημιούργησε έναν πλούσιο πολιτιστικό διάλογο και ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των δύο πολιτισμών. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν τον Ζωροαστρισμό μέσω των επαφών τους με τους Πέρσες και είχαν ενδιαφερθεί για τις πνευματικές τους πεποιθήσεις.

Συνολικά, ο Ζωροαστρισμός αντιπροσωπεύει μια σημαντική πνευματική και πολιτισμική παράδοση που έχει επηρεάσει την ανθρώπινη ιστορία και συνεχίζει να ασκεί επίδραση στον πολιτισμό και τη θρησκεία στη σύγχρονη εποχή. Μέσα από τις αρχαίες πεποιθήσεις του, ο Ζωροαστρισμός προσφέρει σημαντικά διδάγματα για την ανθρώπινη αναζήτηση της αλήθειας, της δικαιοσύνης και της πνευματικής εξέλιξης.

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός




Η Θρησκεία των Γεωργών

Η σχέση του ανθρώπου με τη φύση ανέκαθεν αποτελούσε τον πυρήνα της θρησκευτικής εμπειρίας. Από τους αρχαιότερους χρόνους, η φυσική θρησκεία του ανθρώπου εκδηλώνεται μέσα από τη λατρεία της φύσης, αποτυπώνοντας την αναζήτηση των δυνάμεων που διέπουν τον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της εποχής της γεωργίας, η θρησκευτική πεποίθηση των ανθρώπων προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες και την εξέλιξη της κοινωνίας τους.

Οι αρχαίοι λαοί της ανατολικής Μεσογείου, όπως οι Σούμεροι, οι Ακκάδιοι, οι Χετταίοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Ασσύριοι, οι Εβραίοι, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Αιγύπτιοι, είχαν ένα πολύπλοκο σύστημα θρησκείας που περιελάμβανε μια ιεραρχία θεών. Οι θεοί αυτοί διέθεταν διάφορα επίπεδα ιεραρχίας, όπως ο βασιλεύς-θεός, ο οποίος κατείχε την υψηλότερη θέση, και άλλοι θεοί που ακολουθούσαν πυραμιδωτά.

Στην κορυφή της ιεραρχίας συχνά βρισκόταν ένας θεός που συνδέονταν με τα στοιχεία της φύσης, όπως ο Δίας των Αρχαίων Ελλήνων, ο οποίος ελέγχει τον ουρανό και τα ηλιακά φαινόμενα. Οι υπόλοιποι θεοί και θεότητες, όπως ο Ποσειδώνας της Ελληνικής μυθολογίας, που συμβολίζει τη θάλασσα και τα ύδατα, επίσης είχαν σημαντική θέση στην ιεραρχία.

Η οργάνωση αυτή των θεών αντικατοπτρίζει τις ανάγκες και τις αξίες των γεωργών. Οι θεοί τους είχαν συχνά στενή σχέση με τη γεωργική δραστηριότητα και τη ζωή στην ύπαιθρο. Η λατρεία τους ήταν συνυφασμένη με την καλλιέργεια της γης και την εξέλιξη της γεωργικής κοινότητας.

Οι γεωργοί, προσδίδοντας μεγάλη σημασία στη φύση και τα φυσικά στοιχεία, εκδηλώνουν το θρησκευτικό τους αίσθημα μέσω της λατρείας των θεών που σχετίζονται με τη ζωή τους και την καλλιέργεια. Έτσι, η θρησκεία των γεωργών αποτελεί έναν τρόπο οργάνωσης και ενδυνάμωσης της κοινότητάς τους, ενώ παράλληλα αποδίδει φόρο τιμής στις δυνάμεις της φύσης που καθορίζουν τη ζωή τους.

Συνολικά, η θρησκεία των γεωργών αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και αντικατοπτρίζει τις αξίες και τις πεποιθήσεις της κοινότητάς τους. Μέσω της λατρείας των θεών και της οργάνωσης τους σε μια ιεραρχία, οι γεωργοί επιδιώκουν να ενισχύσουν τη σχέση τους με τη φύση και να διασφαλίσουν την ευημερία και την επιτυχία της γεωργικής τους δραστηριότητας.

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός




Φονταμενταλισμός και πλήγματα θρησκείας

Κάθε θρησκευτική κληρονομιά έχει να παρουσιάσει κρούσματα φονταμενταλισμού. Δυστυχώς δεν υπήρξε αναίμακτη θρησκεία ως σήμερα, όπως επίσης δεν εμφανίστηκε ποτέ αναίμακτη επανάσταση, ειρηνική εξέγερση ή «βελούδινη» ανταρσία.

Στον 20ό αιώνα ο φονταμενταλισμός ονοματοδοτείται για πρώτη φορά στον αμερικανικό προτεσταντισμό, σε κοινότητες που ερμήνευσαν σχολαστικά τη Βίβλο (βιβλικισμός) και κήρυτταν φανατικά την προσκόλληση στον «ευαγγελισμό» της καθημερινότητας (Evangelicas) από τον τηλεοπτικό ιεροκήρυκα Μπίλι Γκράχαμ ως τη διαβόητη «ηθική πλειοψηφία» της εποχής του 1980 με την αλήστου μνήμης «πολιτική ορθότητα» (political correctness) που άρχιζε με την απόρριψη του δαρβινισμού (θεωρία της εξέλιξης) και κατέληγε στον πουριτανισμό.

Στον ρωμαιοκαθολικισμό σημειώθηκαν ανάλογα κρούσματα με τον νεοσχολαστικισμό και τον αντιμοντερνισμό που αντιπολιτεύονταν την ανανεωτική Β’ Βατικανή Σύνοδο (1962-1965) ως το κωμικό νεοσυντηρητικό σχίσμα του γαλλοελβετού επισκόπου Λεφέβρ και την εκ μέρους απόρριψη του Βατικανού ως δήθεν εκκοσμικευμένου προοδευτισμού.

Στην Ορθοδοξία δεν έλειψε το ευσεβιστικό κίνημα των ποικιλώνυμων θρησκευτικών σωματείων («ιεραποστολικές αδελφότητες θεολόγων»: «Ζωή», «Σωτήρ», «Σταυρός» μαζί με το σχίσμα του παλαιοημερολογητισμού («Γνήσιοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί») που ταλαιπωρούν την Εκκλησία με τον ζηλωτισμό τους έχοντες «ζήλον Θεού αλλ’ ου κατ’ επίγνωσιν», σε τέτοιον βαθμό μάλιστα που ακόμη σήμερα κάποια μονή του Αγίου Όρους δεν μνημονεύει τον Οικουμενικό Πατριάρχη επειδή είναι σε θεολογικό διάλογο με ετερόδοξους χριστιανούς αδελφούς.

Ο ιουδαϊσμός πλήττεται από το σιωνιστικό κίνημα με τις ακραίες πολιτικοθρησκευτικές βλέψεις του. Το ισραηλινό κράτος μοιάζει αιχμάλωτο της φονταμενταλιστικής εβραϊκής «ορθοδοξίας» μικρών κομματικών σχηματισμών θρησκευτικής καταγωγής και πολιτικής δράσης που απειλούν την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή με τη σύμπηξη φανατικού μετώπου στο κοινοβούλιο και την κυβέρνηση της χώρας.

Ο μουσουλμανισμός δοκιμάζεται από τον ισλαμισμό, το πολιτικοθρησκευτικό κίνημα που επικαλείται τα «θεμέλια» του Ισλάμ για τη βίαιη επιβολή του «ιερού νόμου» (σαρία) στο εσωτερικό κάθε μουσουλμανικής χώρας, ιδίως στο Ιράν, τη Σαουδική Αραβία, τη Λιβύη και την Αλγερία, αλλά και για τη μαχητική διάδοσή του στο εξωτερικό.

Η πολιτική σκοπιμότητα και η ειδησεογραφική προχειρότητα σε μερικές περιπτώσεις δημιούργησαν την εσφαλμένη εντύπωση πως δήθεν μόνο το Ισλάμ ταυτίζεται με τον φονταμενταλισμό, ενώ η αδιάψευστη ιστορική πραγματικότητα είναι ότι κάθε θρησκεία διαβρώνεται από τον φονταμενταλιστικό ιό, ακόμη και τα ινδικά θρησκεύματα που δεν υστερούν σε βίαιες αναμετρήσεις δολοφονώντας μέλη της οικογενείας Γκάντι «δι’ ασήμαντον αφορμήν».

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός




Το αληθινό νόημα της Νηστείας

«Καλή Σαρακοστή» ευχηθήκαμε όλοι πάνω από τα πιάτα με τα θαλασσινά την Καθαρά Δευτέρα. Ξεκίνησε λοιπόν μια περίοδος για τους ορθόδοξους  χριστιανούς προετοιμασίας για τα Άγια και Φρικτά Πάθη του Χριστού. Τι σημαίνει αυτή η περίοδος για τους πιστούς και ποιο είναι το πραγματικό νόημα της νηστείας;

Η νηστεία είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από τις λέξεις «νὴ και το ρήμα ἐσθίω, που είναι άλλος τύπος του ἔσθω και σημαίνει τρώγω. Δηλαδή αυτός που νηστεύει απέχει από ορισμένες τροφές. Η αποχή από τις τροφές είναι ο αγώνας του χριστιανού να συνδεθεί άρρηκτα με τον Θεό. Είναι μια διαδρομή που ο άνθρωπος δεν στερείται μόνο τη ποσότητα και την ποιότητα ορισμένων τροφών αλλά αγωνίζεται ψυχοσωματικά. Οφείλουμε να χαλιναγωγήσουμε το πάθος της λαιμαργίας με τη αρετή της εγκράτειας και να περιορίσουμε τις απολαύσεις της τροφής.

Οφείλουμε όμως να είμαστε προσεκτικοί και συνειδητοποιημένοι όταν νηστεύουμε. Νηστεία δεν είναι μόνο η αποχή από τις τροφές αλλά έχει πνευματική σημασία. Είναι ουσιαστικά η μεταβολή ολόκληρου του βίου μας από τα αμαρτήματα μας. Ο πιστός κάνει αγώνα να μην υποκύψει στις απολαύσεις που συνήθως είναι σωματικές. Αντιστέκεται να αμαρτήσει με γνώση πως έρχεται κοντά στο Θεό και πως το σώμα του είναι ένας μικρός ναός. Ο άνθρωπος είναι πολύ εύκολο να σταματήσει τη νηστεία και να αντισταθεί στο απαγορευμένο. Ο πρωτόπλαστος Αδάμ ήταν ο πρώτος που υπέκυψε στην αμαρτία και έφαγε τον «απαγορευμένο καρπό».

«Η νηστεία που επιθυμώ εγώ, είναι αυτή: Να σπάτε τα δεσμά των αδικημένων, να λύνετε τα φορτία που τους βαραίνουν, ν’ απελευθερώνετε τους καταπιεσμένους και να συντρίβετε κάθε ζυγό. Νηστεία είναι με τον πεινασμένο να μοιράζεστε το ψωμί σας, τον άστεγο να φέρνετε στο σπίτι σας˙ αν βλέπετε κάποιον γυμνό, να τον ενδύετε με ρούχα και να μην αρνείστε την βοήθεια στον συνάνθρωπό σας.

Τότε μόνο θα λάμψετε σαν το φως της αυγής και οι πληγές σας πολύ γρήγορα θα θεραπευθούν˙ η δικαιοσύνη θα βαδίζει ενώπιόν σας και θα έχετε την δόξα μου ως οπισθοφυλακή. Θα με φωνάζετε, κι εγώ θα σας αποκρίνομαι˙ βοήθεια θα γυρεύετε, κι εγώ θα σας απαντώ, Ἰδοὺ πάρειμι» (Ησ. 58, 3-9)»

Τα λόγια του Κυρίου για την νηστεία περιλαμβάνουν όλο το πνευματικό νόημα της σημαντικής  περιόδου. Ο Κύριος μας ζητά όχι μόνο τη στέρηση των τροφών αλλά να κάνουμε έργα. Να βοηθήσουμε τους αδύναμους και τους αδικημένους και να απελευθερωθούμε από τα πνευματικά μας βάρη. Η ελάφρυνση από τα φορτία της ψυχής μας πραγματοποιείται με το μυστήριο της εξομολόγησης όπου ο άνθρωπος μέσα από τη μετάνοια ζητά συγχώρεση από το δημιουργό. Ο Θεός ζητάει να βοηθάμε και να αγαπάμε τον πλησίον μας μοιράζοντας  τα υλικά αγαθά που διαθέτουμε. Να ελεήσουμε ένα φτωχό, να βοηθήσουμε τους άπορους να έχουν ένα πιάτο φαγητό στο τραπέζι τους . Στην θρησκεία δεν μετράνε μόνο τα λόγια αλλά και οι  πράξεις.

 Η σωματική νηστεία είναι απαραίτητη μεν αλλά χάνει κάθε νόημα και γίνεται αληθινά επικίνδυνη αν ξεκοπεί από την πνευματική προσπάθεια – από την προσευχή και την αυτοσυγκέντρωση. Η νηστεία είναι μια τέχνη που την κατέχουν απόλυτα οι άγιοι. Θα ήταν αλαζονικό και επικίνδυνο για μάς αν δοκιμάζαμε αυτή την τέχνη χωρίς διάκριση και προσοχή. Η λατρεία της Μεγάλης Σαρακοστής μάς υπενθυμίζει συνέχεια τις δυσκολίες, τα εμπόδια και τους πειρασμούς που περιμένουν όσους νομίζουν ότι μπορούν να στηριχτούν στη δύναμη της θέλησής τους και όχι στο Θεό.

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν τις ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής να μυηθούμε λίγο στο νόημα των ημερών με αποχή από τις σωματικές μας απολαύσεις αλλά και τον πνευματικό μας αγώνα με πράξεις απέναντι στους συνανθρώπους μας και θα νιώσουμε το φως της Ανάστασης να λάμπει στις καρδιές μας.

Βασιλική Κόντε




Αρχαίο δράμα: θρησκεία, θεσμοί και ο παραλληλισμός με τα σημερινά θέατρα

Το δράμα είναι δημιούργημα του ελληνικού πνεύματος με προσφερόμενα πολλά δραματικά στοιχεία, τα δρώμενα. Αποτελεί είδος της αρχαίας ελληνικής ποίησης που συνθέτει στοιχεία από δύο είδη, το έπος και τη λυρική ποίηση. Με τον όρο δεν νοείται μοναχά η τραγωδία και το σατυρικό δράμα, αλλά και η κωμωδία. Μετά την ανατροπή των ολιγαρχικών και τυραννικών καθεστώτων, τον 5ο αι. π.Χ. εδραιώνεται σταδιακά στην Αθήνα το δημοκρατικό πολίτευμα. Η ανάδειξή της ως η ισχυρότερη μεταξύ ελληνικών πόλεων-κρατών, σηματοδότησε την πορεία της δραματικής ποίησης.

Ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα δράω-ω και σημαίνει το είδος της ποίησης που συνοδεύεται από την αναπαράσταση των πράξεων που περιγράφει. Γεννήθηκε και άνθισε πριν από 2.500 χρόνια στην αρχαία Αθήνα. Στην παρακαταθήκη του αρχαίου θεάτρου δεν αναφέρεται πουθενά η λέξη «αρχαίο θέατρο» ούτε, επίσης, κατονομάζεται κάποιος από τους αρχαίους δραματικούς συγγραφείς ή τα έργα αυτών. Αρκεί παρά μόνο η αναφορά της λέξης «Επίδαυρος».

Στην πραγματικότητα, οι τραγικοί ήρωες δεν νικούν τα πάθη ή και το χρήμα, αλλά πιθανόν να νικιούνται από αυτά. Ακόμη κι έτσι όμως, αυτή η εξιδανικευμένη εικόνα είναι ενδεικτική συγκριτικά με την σύγχρονη, πανεθνικής σχεδόν, εμμονής με το αρχαίο δράμα ως ύψιστης μορφής τέχνης. Η εθνική εμμονή εκδηλώνεται ετησίως -ιδιαίτερα την καλοκαιρινή περίοδο- όταν τα υπαίθρια θέατρα φιλοξενούν συστηματικά παραστάσεις αρχαίου δράματος. Αρχικά ήταν ριζικά διαφορετικό από το σύγχρονο τόσο ως θέαμα, όσο και θεατρική εμπειρία του θεατή.

Ακρογωνιαίος λίθος και συνάμα λίκνο αυτής το θρησκευτικό πλαίσιο. Οι θεατρικές παραστάσεις της κλασικής αρχαιότητας ήταν άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένες με τις θρησκευτικές εορτές που λάμβαναν χώρα προς τιμήν του θεού Διονύσου, θεός του κρασιού και της θεατρικής μεταμφίεσης, του θεάτρου. Οι θεατρικές παραστάσεις, άλλωστε, αποτελούσαν τμήμα του προγράμματος μιας εορτής διονυσιακής. Το τμήμα αυτό ήταν ισότιμο και αντίστοιχο με τις θρησκευτικές πομπές, σπονδές, θυσίες και μουσικές εκτελέσεις. Εν ολίγοις, δεν δύνανται κανείς να παρακολουθήσει θέατρο σχεδόν κάθε μέρα, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά όφειλε να περιμένει την ειμαρμένη στιγμή, την κατάλληλη θρησκευτική, διονυσιακή, εορτή.

Συνεπώς, όπως προκύπτει από το άνωθεν, δεν επρόκειτο για κάποιο κοσμικό γεγονός της αρχαιότητας, μα για ένα μέρος θρησκευτικών εορτασμών, μίας τελετουργίας -μεταξύ άλλων- όπου αποδίδονταν λατρευτικές τιμές. Στην Αθήνα της κλασικής εποχής οι θεατρικές παραστάσεις ανέβαιναν συνήθως στο πλαίσιο τεσσάρων εορτών, αυτές ήταν τα Εν άστει ή Μεγάλα Διονύσια, τα Κατ’ αγρούς ή Μικρά Διονύσια, τα Λήναια και τα Ανθεστήρια.

Επιπλέον, μια ακόμη διαφορά έγκειται στις φυσικές συνθήκες της παράστασης. Τότε οι θεατρικές παραστάσεις εκκολάπτονται μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, με φυσικό φως, διότι ήταν ανεπαρκής η τεχνολογία, και επομένως δεν διατίθενται τα τεχνικά μέσα για τον φωτισμό τέτοιων μεγάλων υπαίθριων χώρων, αλλά τοπικά με δάδες και λυχνάρια. Απεναντίας, σήμερα οι θεατρικές παραστάσεις, υλοποιούνται βραδινές ώρες είτε σε ανοιχτούς χώρους ή σε αρχαία θέατρα.

Επιπρόσθετα, εντοπίζεται η διαφορά τους στον διαγωνιστικό τους χαρακτήρα ήδη από τον 2ο αιώνα π.Χ.. Εν συντομία, δεν αφορά κάποιο αυτόνομο καλλιτεχνικό γεγονός. Αντίθετα, τα δράματα παρουσιάζονταν ως συμμετοχές σε διαγωνισμό, του οποίου ο νικητής αναδεικνυόταν από επιτροπή κριτών. Εκείνος συγκαταλέγονταν μεταξύ των τραγικών, κωμικών ποιητών, καθώς και των υποκριτών, δηλαδή των ηθοποιών. Σε μεταγενέστερες περιόδους, μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ακόμη αργότερα κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, οι θεατρικοί αγώνες συνυπήρχαν με άλλα είδη αγώνων, λόγου χάρη αθλητικούς και μουσικούς.

O διαγωνισμός κωμικών ηθοποιών καθιερώνεται πιο νωρίς στα Λήναια, ενώ ο αντίστοιχος στα Διονύσια αργεί να θεσμοθετηθεί. Αυτό συμβαίνει πιθανότατα γιατί στην πρώτη περίπτωση είχε προεξάρχοντα ρόλο η κωμωδία, συμμετέχοντας περισσότεροι κωμικοί ποιητές παρά τραγικοί. Οι κωμικοί ήταν από τρεις έως πέντε, ο καθένας με μία κωμωδία, ενώ οι τραγικοί ποιητές ήταν μόνο δύο με έκαστο να παρουσιάζει δύο τραγωδίες. Εύλογα, λοιπόν, στάθηκε η κατεξοχήν εορτή της κωμωδίας.

Αικατερίνη Συμφέρη
Θεολόγος-Εκπαιδευτικός




Μετάνοια

Η έννοια μετάνοια παράγεται από το «μετά» και το «νοώ» και σημαίνει, υπό θεολογικού πρίσματος, τη παραδοχή των αμαρτιών ενώπιον του Θεού, καθώς και την υπόσχεση για την αλλαγή της στάσης ζωής και νοοτροπίας, δηλαδή του τρόπο σκέψης και δράσης του ατόμου.

Επιπρόσθετα, λεξιλογικά, ορίζεται ως η συνειδητοποίηση και η παραδοχή, με τη συντριβή των προσωπικών λαθών. Ενώ, ακόμη, υποδηλώνει τη λύπη και τη μετανόηση για κάποιο κακό, καθώς και την αίσθηση θλίψης και κατά συνέπεια την επιδίωξη για επανόρθωση. 

Η μετάνοια είναι προϋπόθεση για τη σωτηρία έκαστου πιστού. Είναι, επίσης, ένας δύσκολος αγών και επώδυνο πάθος αυτοταπείνωσης. Εκδηλώνοντας, όμως, επίγνωση της οντολογικής μηδαμινότητας, ομολογία της ηθικής εξαχρείωσης και έκκλησης του θείου ελέους και, φυσικά, δείχνοντας μεγάλη αγάπη και πίστη, τότε συγχωρούνται τα αμαρτήματα. Δηλαδή, αυτό επιτυγχάνεται, με την «εγκατάλειψη» στο έλεος και την αγάπη του Θεού.

Μέσα από αρκετές παραβολές της Βίβλου τονίζεται η αγάπη, η μετάνοια, η ομολογία πίστης και η ευγνωμοσύνη, που θεωρούνται από τα συμπαγέστερα κριτήρια της εν Χριστώ σωτηρίας και συστατικά της χριστιανικής αγιότητας. Λόγου χάρη, η ανώνυμη αγιότητα του ληστή, ως ο πρωτοπόρος του παραδείσου διαθέτει ιδιαίτερη πνευματική και αγιολογική σημασία.

Μελούμαι: Ο Θεός συγχωρεί εκείνους που μετανοούν ειλικρινά.

Στον αντίποδα, ορισμένοι ενδύονται με τον μανδύα της μετανοίας και του χριστιανικού βίου, ενώ την ίδια στιγμή αδυνατούν να αποδεχθούν τον Λόγο του Χριστού, ο οποίος κηρύττει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια και ίσοι ενώπιον Του. Συνεπώς, η «Μετάνοια» εκλαμβάνεται ως αναγκαστική υποχρέωση των χριστιανικών καθηκόντων, δίχως ουσιαστική συμβολή.

Η μετάνοια, ή αλλιώς συγχώρεση, όμως, δεν έχει μόνο κατακόρυφο, αλλά και οριζόντιο χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι συγχώρεση μπορεί να ζητηθεί τόσο από τον Θεό, όσο και μεταξύ των συνανθρώπων, παρά το γεγονός ότι όλοι είναι εξίσου -στο ίδιο βαθμό- κτίσματα και απόρροια της δημιουργικής δύναμης του Κυρίου.

Αικατερίνη Συμφέρη
Θεολόγος-Εκπαιδευτικός