ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Στις περισσότερες προσπελάσεις της γλώσσας, ακόμη και τις παραδοσιακές ή δομικές, τα πεδία του ενδιαφέροντος δεν είναι πάντα αμιγώς γλωσσολογικά. Συναντάμε θεωρήσεις ιστορικές, φιλοσοφικές, γεωγραφικές πολιτικές, σημειολογικές. Από τη μία, λοιπόν, εξετάζονται τα γλωσσικά στοιχεία και, από την άλλη, μεταξύ άλλων, κοινωνικές έννοιες, όπως η κοινωνική τάξη, το καθεστώς και το κύρος, η ισχύς και η εξουσία, η αλληλεγγύη και η προσαρμογή.

Υπάρχουν, βέβαια, τέσσερις πιθανές περιπτώσεις για τη συσχέτιση γλώσσας και κοινωνίας.

1) Εξωτερική αιτιότητα της διαμόρφωσης και της ποικιλίας στη γλώσσα: η κοινωνική δομή επηρεάζει και καθορίζει τη γλωσσική δομή και συμπεριφορά: πρόκειται ίσως για την προφανέστερη σχέση.

2) Αντίστροφα, η γλωσσική δομή διαμορφώνεται και μεταβάλλεται κυρίως από εσωτερικούς λόγους, λόγους συστήματος (εσωτερική αιτιότητα) και επηρεάζει την κοινωνική δομή.

3) Οι δύο δομές, κοινωνική και γλωσσική, βρίσκονται σε συνεχή και υποχρεωτική αλληλεπίδραση. Η θέση είναι αρχικά πλατωνική, ενώ ο μαρξισμός έδωσε έμφαση στη σχέση γλώσσας και υλικών συνθηκών ζωής.

4) Η θεωρητική, έστω, θέση ότι δεν υπάρχει καμία μορφή σχέσης ανάμεσα στη γλώσσα και την κοινωνία και ότι η γλώσσα είναι μόνο ένα όργανο έκφρασης της σκέψης αναφέρθηκε πιο πάνω (στην ακραιφνή ΓΜΓ, η γλώσσα φαντάζει απομακρυσμένη από τους ομιλητές της).

Την προσπάθεια, επομένως, συσχετισμού γλωσσικών και κοινωνικών δομών αντιπροσωπεύει η ΚΓ. Δεν πρόκειται για απλή ανάμειξη γλωσσολογίας και κοινωνιολογίας. Η ΚΓ εντοπίζει συγκεκριμένες πτυχές της χρήσης και των επιλογών της γλώσσας μέσα σε μια κοινότητα, παρατηρεί και περιγράφει τις εκδηλώσεις της επαφής αυτής, προτείνει ερμηνείες για τη γλωσσική ποικιλία και για τη σημασία των ΚΓ μεταβλητών.

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός