Βιοηθική: εμφάνιση, αντικείμενο και πρόκληση
Οι προκλήσεις για τη σύγχρονη κοινωνία αποτελούν καίριο και επίκαιρο ζήτημα, μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και η βιοηθική.
Τι είναι, όμως, «βιοηθική»;
Αποτελεί τον επιστημονικό κλάδο που ασχολείται με τα αναφυόμενα ηθικά προβλήματα των νέων ανακαλύψεων της Βιολογίας και τις εφαρμογές της Γενετικής Μηχανικής για την αποφυγή μη αντιστρεπτών καταστάσεων όσον αφορά τον χειρισμό του γενετικού υλικού. Επιπλέον, διερευνά περί δικαιωμάτων ασθενών, σχέσεων ιατρού-ασθενή και νοσηλευτικού προσωπικού, έκτρωσης, ευγονίας, ευθανασίας, μεταμοσχεύσεων, ανθρώπινης κλωνοποίησης.
Ο όρος αυτός πηγάζει από τις ελληνικές λέξεις «βίος» και «ηθική», και συνιστά λίκνο επίνοιας του Van Rensselaer Potter, τον «πατέρα της βιοηθικής», που πρωτοεμφανίστηκε στο βιβλίο του «Bioethics: A Bridge to the future» στη Νέα Υόρκη το 1971. Χρησιμοποιήθηκε από τους αγγλόφωνους επιστήμονες και καθιερώθηκε αντικαθιστώντας σταδιακά τον όρο «ιατρική ηθική» στην διεθνή βιβλιογραφία.
Πώς ανέκυψε και ποιο το αντικείμενο αυτής;
Μετέβη στο προσκήνιο, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χάρη στη ραγδαία ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας -την τεχνολογική αξιοποίηση ευρημάτων και ανακαλύψεων της βιολογίας- στους τομείς της ιατρικής, της βιολογίας και της βιοϊατρικής και στη δυνατότητα παρέμβασης του ανθρώπου σε ποικίλες βιολογικές διαδικασίες προκειμένου να παράσχει απαντήσεις. Εκ φύσεως αποτελεί το σημείο τομής διαφορετικών επιστημονικών πεδίων της Βιολογίας που περιλαμβάνουν τη Βιοτεχνολογία, τη Βιοϊατρική, τη Γενετική, με εμπλεκόμενους και τους γνωστικούς τομείς της Νομικής και της Θεολογίας.
Στο σημείο αυτό κρίνεται αναγκαίο να τονιστεί πως η «εφαρμοσμένη ηθική φιλοσοφία» αποπειράται να διερευνήσει τους όρους υπό τους οποίους τίθενται τα ηθικά και πρακτικά προβλήματα και να αποκριθεί σε αυτά εδώ και δεκαετίες. Στον αντίποδα, ο νομοθέτης πρόσφατα αρχίζει να επεμβαίνει στον χώρο που εκδηλώνουν την εμβέλειά τους.
Ποια η ιστορική της αναδρομή;
Οι ρίζες της εντοπίζονται στην αρχαιότητα με τον Όρκο του Ιπποκράτη να αποτελεί το πρώτο ξακουστό κείμενο για σχέση γιατρών και ασθενών, καθώς και στοχασμό περί ευθανασίας των στωικών φιλοσόφων, και «ευγονικής» στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα.
Τα πειράματα και οι απάνθρωπες ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν τον 20ό αιώνα οδήγησαν στην κατάρτιση του Διεθνούς Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας, ή αλλιώς Διακήρυξης της Γενεύης, το 1947, από την UNESCO και τη Διεθνή Οργάνωση Υγείας, όπου και συντάχθηκαν δέκα κανόνες τήρησης έκαστης πειραματικής διαδικασίας με την εξασφάλιση της συγκατάθεσης του υποκειμένου. Εν συνεχεία, κυρώθηκε η «Σύμβαση Οβιέδο», το 1997, που συγκροτεί νομοθετικό κείμενο στη Βιοϊατρική Σύμβαση ως απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας του Ανθρώπινου Όντος στην εφαρμογή της Βιοϊατρικής. Η ίδια έχει ενσωματωθεί από την νομοθεσία της Ελλάδας με τον νόμο 2619/1998.
Η «βιοηθική» συσταίνει πρόκληση για τη σημερινή κοινωνία και η συμβολή της κρίνεται σημαίνουσα καθότι οι εξελίξεις είναι αλληλοδιαδεχόμενες. Επιπλέον, η ίδια απαρτίζει ένα διφορούμενο και ενδιαφέρον θέμα με πληθώρα κοινωνικο-θεολογικών προεκτάσεων, ισορροπεί τον επιστημονικό προσανατολισμό της ιατρικής με τις ανθρώπινες αξίες και θέτει ως στόχο όχι τη δημιουργία και στήριξη αυτών, μα και την καλύτερη κατανόησή τους.
Αικατερίνη Συμφέρη
Θεολόγος-Εκπαιδευτικός-Προπτυχιακή Ιταλικής Φιλολογίας ΑΠΘ