Αριστοκρατία ή εντιμότητα;

Η πεποίθηση του Κομφούκιου είναι ότι γενναίος είναι αυτός που αντιτίθεται σε οτιδήποτε βλάπτει την κοινωνία, που αντιδρά στη διαφθορά, χάνοντας και τη ζωή του ακόμα· και σε καλεί σε εξέγερση. Το δεύτερο επαναστατικό σημείο της σκέψης του Κομφούκιου είναι ότι διαγράφει τελείως την έννοια της αριστοκρατικής καταγωγής· δεν είναι εναντίον των αριστοκρατών, δεν είναι εναντίον των ευγενών, αλλά θεωρεί ότι ό,τι ισχύει για όλους ισχύει και για τους αριστοκράτες. Ένας αριστοκράτης είναι άνθρωπος αξίας επειδή είναι σεμνός, είναι ταπεινός, είναι εργατικός, έχει αίσθηση καθήκοντος, είναι γενναίος. Ένας ελεεινός, ποταπός χαρακτήρας αριστοκράτη κάνει τον άνθρωπο αυτόν να είναι μηδαμινός. Το ίδιο ισχύει και για έναν άνθρωπο χαμηλότερης   βάσης.

Επομένως, ο Κομφούκιος θεωρεί ότι, σε κάθε σημείο της ζωής, εκείνος που πρέπει να υπηρετεί τους τροχούς της κοινωνίας —από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο— είναι ο έντιμος,  είναι ο εργατικός, ανεξαρτήτως καταγωγής. Ένας αυτοκράτορας μπορεί να είναι ένας άνθρωπος χαμηλότατης κοινωνικής θέσης, μπορεί να γίνει εξαιρετικός αυτοκράτορας επειδή θα έχει όλα τα προσόντα τα ηθικά, ενώ ένας άνθρωπος της αριστοκρατίας μπορεί να γίνει πάρα πολύ κακός αυτοκράτορας εάν δεν έχει την αρματωσιά την ηθική — όπως και μπορεί να γίνει πολύ καλός αυτοκράτορας, αν έχει την ηθική αρματωσιά.

Με την έννοια αυτή, η κινεζική κοινωνία, στα χρόνια που κύλησαν, είχε την τύχη να διοικείται σε μεγάλο βαθμό από ανθρώπους οι οποίοι προέρχονταν από χαμηλές τάξεις, ακριβώς διότι ο Κομφούκιος δεν έδινε σημασία στην κοινωνική προέλευση, αλλά στην κοινωνική δράση. Ο Κομφούκιος δεν ήταν παρά ένας φιλόσοφος, ένας κοινωνικός στοχαστής. Οι μαθητές του έγραψαν τα όσα είπε. Περίφημο είναι το βιβλίο του Κομφούκιου: “Η διδασκαλία της μέσης οδού, η μεγάλη μάθηση”.

“Ο ανώτερος άνθρωπος κάνει ό,τι είναι σωστό στην κατάσταση που βρίσκεται. Σε μια θέση πλούτου και τιμών κάνει ό,τι είναι σωστό για μια θέση πλούτου και τιμών. Σε μια φτωχή  και ταπεινή θέση κάνει ό,τι είναι σωστό για μια φτωχή και ταπεινή θέση. Ο ανώτερος άνθρωπος μπορεί και βρίσκει τον εαυτό του σε μια κατάσταση στην οποία δεν είναι ο εαυτός του”. Είναι αυτά που σας είπα πριν σε σχέση με τον ρόλο. “Σε μια υψηλή θέση δεν συμπεριφέρεται με περιφρόνηση στους κατωτέρους του. Σε μια ταπεινή θέση δεν επιδιώκει την εύνοια των ανωτέρων του”. Έχει αξιοπρέπεια και περηφάνια. “Διορθώνει τον εαυτό του και δεν ζητάει τίποτε από τους άλλους κι έτσι δεν έχει απογοητεύσεις. Δεν μεμψιμοιρεί ούτε παραπονιέται”. Ο Κομφούκιος τον παραπονιάρη, τον γκρινιάρη άνθρωπο τον θεωρεί χαμένη προσωπικότητα, τελείως… είναι ένας γελοίος άνθρωπος, ο οποίος έχει την απόλυτη δειλία να θεωρεί ότι ο άλλος φταίει κι εκείνος δεν φταίει. Αυτού του τύπου τους ανθρώπους τους διαγράφει τελείως. “Γι’ αυτό ο ανώτερος άνθρωπος είναι ήσυχος κι ατάραχος, ενώ ο μικροπρεπής προχωρεί σε επικίνδυνα μονοπάτια. Ο Δάσκαλος”, με δέλτα κεφαλαίο, “είπε: η τοξοβολία μοιάζει με τον τρόπο του ανωτέρου ανθρώπου. Όταν ο τοξότης δεν πετύχει το κέντρο του στόχου, γυρίζει και ψάχνει την αιτία της αποτυχίας στον εαυτό του”. Εσύ έχεις την ευθύνη των πράξεών σου, λέει ο Κομφούκιος, επομένως πάψε να λες ότι κάποιος άλλος φταίει, μη βρίσκεις αυτή τη δικαιολογία· αυτή είναι μία στάση ενός γελοίου, ενός δειλού, ενός ανύπαρκτου ανθρώπου.

Τώρα, ο Κομφούκιος είχε και άλλες πλευρές στη σύλληψή του για την κοινωνία. Πίστευε ότι οι νόμοι στην κοινωνία πρέπει να ‘ναι καθαροί — λίγοι και καθαροί. Λίγοι — είναι σημαντικό αυτό που σας λέω! Όπως και οι φόροι να είναι ξεκάθαροι. Κι επίσης —σε σχέση με τους νόμους πιστεύει ότι— πρέπει να υπάρχουν νόμοι, να είναι λίγοι, επιλεγμένοι, που να χτυπούν στα καίρια σημεία, και να τηρούνται. Να τηρούνται! Που σημαίνει, τι; Να επιβάλλονται ποινές οπωσδήποτε σε αυτόν που παραβαίνει τους νόμους της κοινωνίας. Οι ποινές να μην είναι εξοντωτικές, αλλά να είναι ποινές! Και να τηρούνται. Πιστεύει ο Κομφούκιος ότι αν δεν τηρούνται οι νόμοι και οι κανόνες, που αυτό σημαίνει ότι δεν τιμωρούνται οι παραβαίνοντες τους νόμους και τους κανόνες, τότε οι κοινωνίες καταρρέουν, μπαίνουν μέσα σε βαθιά διαφθορά.

Κι ο Κομφούκιος λέει όταν η κοινωνία πέφτει σε βαθιά διαφθορά τότε είναι πάρα πολύ δύσκολο να την αναστρέψεις, γιατί μπαίνει σε πορεία διαφθοράς και βλάπτει τις γενιές που έρχονται. Η διεφθαρμένη γενιά που υπηρετεί τη διαφθορά, στην ουσία συντρίβει τις γενιές που έρχονται. Κι εξ αυτού θεωρεί ότι είναι ό,τι φοβερότερο μπορεί να συμβεί. Επίσης ο Κομφούκιος θεωρεί ότι υπερέχει η πολιτική εξουσία σε όλα κι επομένως ο στρατός πρέπει να είναι κάτω από την πολιτική εξουσία και με κανέναν τρόπο να μην είναι εκείνος ο οποίος δίνει το στίγμα στην κοινωνία.

Απόσπασμα από το ελεύθερο διαδικτυακό μάθημα του Mathesis «Παγκόσμια ιστορία: ο άνθρωπος απέναντι στο θείο» με διδάσκουσα τη Μαρία Ευθυμίου.
Σύνδεσμος: https://mathesis.cup.gr/assets/courseware/65f72d2528e1f3ff6c85ca58b88ea4a8/asset-v1:History+Hist3.2+2017_T2+type@asset+block/WH2_Week2.pdf

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός