Αντιρατσιστική Προσέγγιση

Η αντιρατσιστική προσέγγιση ξεκινά με την βασική παραδοχή ότι η λειτουργία του κράτους δεν είναι «αντικειμενική» ούτε «ουδέτερη», αλλά γίνεται με τέτοιο τρόπο που προωθείται πρωτίστως η κυρίαρχη ιδεολογία. Προκύπτει νέος ορισμός, μεταφέροντας το ενδιαφέρον από την προκατάληψη και τα στερεότυπα σε μια πιο ριζοσπαστική θεώρηση που συνδέεται με την ισότητα ευκαιριών.

Δεν συνδέεται πλέον με τις προθέσεις, αλλά κάθε πρακτική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ρατσιστική από τις συνέπειές της. Και αυτή η έμφαση που δίνεται στην εννοιολογική οριοθέτηση του ρατσισμού δεν αποτελεί ένα τεχνικό ζήτημα αλλά έχει κυρίως πολιτικές προεκτάσεις, αφού οριοθετεί ποιες πρακτικές και πολιτικές διατηρούν στο περιθώριο συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες.

Ως απαρχή του ρατσισμού αναδεικνύεται η ηγεμονία και η ανωτερότητα της λευκής, άρχουσας φυλής, μια ηγεμονία που αντανακλάται στις κοινωνικές δομές και στην θεσμική λειτουργία του κράτους. Έτσι, αποκαλύπτεται μια δομική αντίφαση των σύγχρονων κρατών ανάμεσα στις διακηρύξεις περί ισότητας ευκαιριών από την μια και της αναπαραγωγής του ρατσισμού από την άλλη.

Το διακύβευμα για τους υποστηρικτές μιας τέτοιας προσέγγισης δεν είναι, εάν θα διδάσκονται τα στοιχεία του πολιτισμού των μειονοτήτων και των μεταναστών στα σχολεία, αφού αυτό από μόνο του δεν διασφαλίζει την ικανοποιητική σχολική επίδοση των παιδιών και την συνακόλουθη ισότητα των ευκαιριών. Το αίτημα που διατυπώνεται πλέον αφορά στην αναθεώρηση των δομών του κράτους, ώστε να μην αναπαράγεται η ανισότητα εις βάρος των παιδιών των μειονοτικών ομάδων.

Οι βασικοί του στόχοι περικλείονται στην ισότητα ευκαιριών για όλους, ανεξαρτήτως εθνικής ή φυλετικής προέλευσης, την δικαιοσύνη, αλλά και την χειραφέτηση από τα ρατσιστικά πρότυπα τόσο του καταπιεζόμενου, όσο και του καταπιεστή. Περικλείονται στην ισότητα ευκαιριών για όλους, ανεξαρτήτως εθνικής ή φυλετικής προέλευσης, την δικαιοσύνη, αλλά και την χειραφέτηση από τα ρατσιστικά πρότυπα τόσο του καταπιεζόμενου, όσο και του καταπιεστή.

Ο όρος αντι-ρατσιστική εκπαιδευτική προσέγγιση δεν έχει πάντοτε το ίδιο νοηματικό φορτίο, τις ίδιες θεωρητικές παραδοχές, ούτε παραπέμπει πάντοτε στις ίδιες διδακτικές παρεμβάσεις. Η αντιρατσιστική εκπαίδευση είναι δύσκολο να οριστεί χωρίς να αφήνει περιθώρια για ποικίλες ερμηνείες. Ως αντιρατσιστική εκπαίδευση νοούνται θεωρητικές σκέψεις, καθώς και διδακτικά μοντέλα ή αρχές, οι οποίες αναφέρονται στην καταπολέμηση και εξάλειψη του ρατσισμού. Ως προσέγγιση επικαλύπτεται με άλλες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, όπως η εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή ακόμη και η εκπαίδευση για την δημοκρατία.

Στην πραγματικότητα, η εκπαιδευτική πολιτική είναι μια δυναμική προσέγγιση που επιχειρεί να αντιμετωπίσει όλες τις μορφές ρατσισμού, όπως αυτές προκύπτουν από τις διασταυρώσεις των διαφόρων κοινωνικών διαφορών. Είναι η ενεργός απόρριψη των δομικών/διαρθρωτικών (structural) και θεσμικών (institutional) όψεων του ρατσισμού, ερμηνεύοντας πώς ο ρατσισμός δομείται και εκδηλώνεται στους διάφορους χώρους.

Ο αντι-ρατσισμός είναι μια πραξιακά προσανατολισμένη εκπαιδευτική στρατηγική που επιδιώκει θεσμικές και συστημικές αλλαγές για την καταπολέμηση του ρατσισμού. Πρόκειται για έναν κριτικό λόγο που αντιλαμβάνεται τις έννοιες της φυλής και της κοινωνικής διαφοράς να σχετίζονται κυρίως με έννοιες όπως η ισχύς και η ισότητα, παρά με την εθνική και πολιτισμική ποικιλία. Επομένως ο αντιρατσισμός δεν μπορεί παρά να συνιστά μια παιδαγωγική για την αλλαγή ενός τρόπου σκέψης, συνθήκη αναγκαία για την αποδόμηση της ρατσιστικής δράσης.

Dei

Η εφαρμογή της αντιρατσιστικής εκπαίδευσης στα σχολεία αποτελεί στην πραγματικότητα μια συστηματική προσπάθεια για την επίτευξη πολλαπλών στόχων:

• την ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών και μαθητών σε θέματα ρατσισμού,
• την άμβλυνση των διαχωρισμών σε ομάδες με βάση διάφορα χαρακτηριστικά,
• την ενδυνάμωση των ομάδων που υφίστανται διακρίσεις.

Τρία επίπεδα εφαρμογής μιας αντιρατσιστικής προσέγγισης:

• Μικρο-επίπεδο: Αφορά την σχολική τάξη και τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται, ώστε να προωθούν την ανάπτυξη της θετικής αλληλεπίδρασης και της ενίσχυσης των στερεοτύπων, των προκαταλήψεων και του καθημερινού ρατσισμού.
• Μεσο-επίπεδο: Αφορά το σχολείο. Επικεντρώνεται στα πιθανά ρατσιστικά φαινόμενα και τις πιθανές συγκρούσεις μεταξύ των μαθητών και μαθητριών που προκύπτουν στον γενικότερο χώρο του σχολείου και εξετάζει την μορφή επικοινωνίας που επικρατεί μεταξύ των εκπαιδευτικών. Το επίπεδο αυτό έχει μεγάλη σημασία, αφού, αν δεν είναι θετικό το κλίμα στο σχολείο, κάθε άλλη παρέμβαση θα είναι αναποτελεσματική.
• Μακρο-επίπεδο: Στο επίπεδο αυτό η παρέμβαση αφορά το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, όπου το παιδί μαθαίνει να διερευνά τι συμβαίνει στον κόσμο, για παράδειγμα μέσα από τις εφημερίδες και τα μέσα ενημέρωσης μελετά επίκαιρα ρατσιστικά γεγονότα. Το επίπεδο αυτό πρέπει να βρίσκεται σε επαφή με το μικρο-επίπεδο.

Κατερίνα Συμφέρη
Εκπαιδευτικός