Ήθη και έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας του Πάσχα

Η Μεγάλη Εβδομάδα μνημονεύει το θάνατο και την Ανάσταση του Κυρίου και πρόκειται για τη μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή του Χριστιανισμού. Αποτελεί την κορύφωση, το απόλυτο σύμβολο της αναγέννησης της επίγειας θνητότητας με την εξύψωση του πνεύματος στους ουρανούς, δηλαδή τη μετάβαση από τον θάνατο στη ζωή και μέλλουσα ελπίδα.

Αφενός τα ήθη και αφετέρου τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα είναι βγαλμένα από τις ρίζες της θρησκευτικής παράδοσης και τις διηγήσεις των προγόνων, που αναβιώνουν τόσο από γενιά σε γενεά, όσο και στο πέρασμα των αιώνων ή ακόμη και των χιλιετηρίδων. Διατηρούν, άλλωστε, ακέραιη την κατάνυξη και την απαραίτητη νηστεία της πιο εμβληματικής γιορτής της Ορθοδοξίας, ενώ κλιμακώνονται σταδιακά.

Μεγάλη Δευτέρα: Νηστεία

Είναι η αφετηρία όλων των ετοιμασιών για τον εορτασμό του Πάσχα και συλλήβδην της Μεγάλης Εβδομάδας. Σε επαρχιακά μέρη υπάρχει το έθιμο να ασπρίζουν με ασβέστη τις αυλές, τα ταβάνια και τους εξωτερικούς τοίχους, να βάφουν τις γλάστρες με πορφυρό χρώμα και να βγάζουν έξω όλα τα υπάρχοντα του σπιτιού. Επιπρόσθετα, ουκ ολίγοι επιλέγουν να νηστεύουν έκτοτε έως ότου να μεταλάβουν την Θεία Κοινωνία τη Μεγάλη Πέμπτη.

Μεγάλη Τρίτη: Καθαριότητα

Μια ημέρα αφιερωμένη στη συνέχεια της καθαριότητας του σπιτιού, ενώ ήδη λαμβάνουν χώρα οι ετοιμασίες για την προπαρασκευή των αρτοποιημάτων, που μέλλουν να καταναλωθούν τις προσεχείς μέρες. Δηλαδή συλλέγονται όλα τα απαραίτητα σκεύη και πρώτης ύλης αγαθά για το σκοπό αυτό.

Μεγάλη Τετάρτη: Ζυμάρι

Σύμφωνα με τις παραδόσεις, οι νοικοκυρές πηγαίνουν στο Μεγάλο Ευχέλαιο έχοντας μαζί τους μια σουπιέρα με αλεύρι, όπου στερεώνουν τρία κεριά, τα οποία καίνε κατά την τέλεση του Μυστηρίου. Έπειτα, το αλεύρι αυτό χρησιμοποιείται την επόμενη ημέρα στα πασχαλινά κουλουράκια μαζί με τα παιδιά τους, χωρίς προζύμι. Έπειτα, ο παπάς ακουμπά πάνω στη ζύμη το Σταυρό με το Τίμιο Ξύλο και το ζυμάρι φουσκώνει. Αυτό αποτελούσε το προζύμι ολόκληρης της χρονιάς.

Στη λειτουργία της εν λόγω ημέρας, ο ιερέας μυρώνει με λάδι το μέτωπο των πιστών, καθώς και τις παλάμες σε κάθε όψη. Ακόμη, επέλεγαν να πάρουν κι ένα βαμβάκι με λίγο λάδι επιστρέφοντας στο σπίτι, ώστε να μυρώσουν με τον ίδιο τρόπο τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας που δεν δύνανται να παρευρεθούν. 

Μεγάλη Πέμπτη: Λαμπρή

Τη Μεγάλη Πέμπτη πηγαίνουν το πρωί στην εκκλησία οι πιστοί για να πιούν το αγίασμα και να κοινωνήσουν παίρνοντας μαζί τους ένα μπουκαλάκι ξύδι ή λεμόνι. Ύστερα απλώνουν ένα κόκκινο πανί σε μπαλκόνι ή παράθυρο, που συμβολίζει το αίμα του Χριστού. 

Ακόμη, βάφουν τα κόκκινα αυγά και ζυμώνουν τα πασχαλινά τσουρέκια, τα εφτάζυμα ψωμιά, τα «λαμπροκούλουρα» και το χριστόψωμο. Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις, φτιάχνουν ντολμαδάκια και κολοκυθοκορφάδες από αμπελόφυλλα τοποθετώντας στο μέσω αυτών χοχλιούς.

Το βράδυ στην εκκλησία περιφέρεται ο Σταυρός με τον Ιησού και κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον Επιτάφιο με γιρλάντες από λευκά άνθη και έπειτα όλοι προσκυνούν και περνούν κάτω από τον Επιτάφιο, ενώ ακόμη και να διανυκτερεύουν, ώστε να «φυλάγουν και μοιρολογούν το Χριστό». Σε κάποια μέρη πραγματοποιείται η ετοιμασία του Ιούδα για το κάψιμό του. Με παλιά ρούχα φτιάχνεται το ομοίωμα και περιφέρεται από σπίτι σε σπίτι ζητώντας «καψίδια». 

Μεγάλη Παρασκευή: Πένθος

Τη Μεγάλη Παρασκευή ως την ημέρα των Παθών, οι πιστοί πάνε στην εκκλησία και πίνουν Αγίασμα –το οποίο δεν το μεταφέρουν στο σπίτι. Η νηστεία αρκείται σε νερόβραστα, δίχως χρήση λαδιού, καθώς και στην αποχή από κάθε είδους εργασία. Αρκετοί είναι αυτοί που φτιάχνουν σούπα από ταχίνι και άλλοι συνηθίζουν να πίνουν ξίδι εις ανάμνηση της προδοσίας. 

Το απόγευμα γίνεται η εξόρμηση στους τάφους των οικείων, για την περιποίηση, τον καθορισμό και το άναμμα των καντηλιών, ώστε να μην τα βρει η Θεία Ανάσταση σβηστά. Έπειτα, γίνεται η αποκαθήλωση και το βράδυ τελείται η περιφορά του Επιταφίου με συνοδεία εξαπτέρυγων και χορωδία, με πένθιμα εμβατήρια και πλήθος κόσμου να ακολουθεί κρατώντας αναμμένα κεριά ή λαμπάδες καθ’ όλη τη διάρκεια της λιτανείας. Κάποιοι ραίνουν τον επιτάφιο με λουλούδια, ενώ άλλοι τα παίρνουν, διότι θεωρούνται ευλογημένα και τα τοποθετούν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Παλιότερα, φτιάχνονταν φυλαχτά για τους ναυτικούς, ενώ ορισμένοι τα χρησιμοποιούσαν ως γιατρικό.

Μεγάλο Σάββατο: Χριστός Ανέστη

Όπως είθισται ήδη από τις πρωινές ώρες ηχούν οι καμπάνες της εκκλησίας με τη μέρα να είναι αφιερωμένη στην αποχή από κάθε είδους εργασία. Μετά την πρωινή λειτουργία ακολουθεί το έθιμο της σφαγής των αρνιών και η προετοιμασία της μαγειρίτσας.

Στα Ιεροσόλυμα τελείται η Αφή του Αγίου Φωτός και της Ανάστασης και διανέμεται σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο. Στις δώδεκα τα μεσάνυχτα συγκεντρώνονται οι πιστοί στην εκκλησία, για να υποδεχτούν το Άγιο Φως με τις φράσεις «Χριστός Ανέστη»-«Αληθώς Ανέστη», όπου βεγγαλικά και μπαλωθιές λαμβάνουν χώρα. Στην συνέχεια, μεταφέρουν το φως στο σπίτι τους, κάνοντας στην εξώθυρα το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού και ανάβουν το καντήλι στα εικονίσματα κρατώντας το αναμμένο τουλάχιστον για σαράντα ημέρες, ανανεώνοντάς το στην επόμενη Ανάσταση.

Ακολουθεί το γιορτινό τραπέζι με μαγειρίτσα, τσουρέκι και τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών.

Κυριακή του Πάσχα

Στο πασχαλινό τραπέζι της Λαμπρής γίνεται γλέντι με τραγούδια και χορούς να κρατάνε μέχρι αργά το βράδυ. Με μεγάλα τραπέζια με το ψητό αρνί οβελία στη σούβλα, το κοκορέτσι και το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών. Το τελευταίο συμβολίζει τη γέννηση, όπως όταν σπάει το τσόφλι και βγαίνει μία νέα ύπαρξη στο φως. 

Κάποτε το λαμπριάτικο γλέντι επεκτεινόταν για όλη την επόμενη εβδομάδα, ως την Κυριακή του Θωμά, και ονομάζονταν διακαινήσιμος ή ασπροβδομάδα. Σε αντίθεση με σήμερα που από την Τρίτη του Πάσχα γυρνάνε όλοι στις δουλειές τους.

Αικατερίνη Συμφέρη
Θεολόγος-Εκπαιδευτικός